Η έννοια της προόδου της ανθρώπινης κοινωνίας στους συγγραφείς του 5ου αιώνα π.Χ

Abstract

Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τις ανθρωπολογικές θεωρίες προόδου που συναντώνται στους συγγραφείς του 5ου αιώνα π.Χ. Το πρώτο μέρος της μελέτης αφορά στο πνευματικό κλίμα του 5ου αιώνα όπως το σκιαγραφούν οι συγγραφείς της εποχής, αλλά και στην καταγωγή των θεωριών αυτών, η οποία ανάγεται στο μύθο αλλά και στις απόψεις των φυσικών φιλοσόφων για τη δημιουργία του κόσμου και των όντων. Γι’ αυτό το λόγο, το δεύτερο μέρος ξεκινά με τον ίωνα ποιητή και φιλόσοφο του 6ου αιώνα, Ξενοφάνη, που πρώτος φαίνεται να δήλωσε την πίστη στη δύναμη του ανθρώπου να προοδεύει και που φανερά επηρέασε το έργο των συγγραφέων του 5ου αιώνα. Αναλύονται, έπειτα, οι θεωρίες προόδου που βρίσκονται στον Προμηθέα Δεσμώτη, την Ἀντιγόνη, τις Ἰκέτιδες, τον πλατωνικό Πρωταγόρα, τον Σίσυφο του Κριτία και γίνεται προσπάθεια να ανιχνευτούν παρόμοιες απόψεις στο Περὶ ἀρχαίης ἰητρικῆς και στα αποσπάσματα επιστημόνων όπως ο Δημόκριτος. Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην γίνει αναφορά στον Μοσχίωνα και τον Διόδωρο, μεταγενέστερους συγγραφείς, που όμως έχουν φανερά επηρεαστεί από τις ανθρωπολογικές θεωρίες του 5ου αιώνα π.Χ. και τις διασώζουν στο έργο τους. Το τρίτο μέρος της εργασίας αφορά σε σύνοψη και σύγκριση των συγγραφέων αναφορικά με τις αλληλοεπιδράσεις τους όπως και συμπεράσματα για τις απόψεις τους σχετικά με το θέμα. Στις θεωρίες προόδου του 5ου αιώνα π.Χ. μπορεί κανείς να παρατηρήσει την πορεία της απελευθέρωσης της σκέψης από τη θρησκεία και τη μυθολογική παράδοση. Η πορεία αυτή, που από μόνη της είναι δείγμα προόδου, οδηγεί στον επιστημονικό τρόπο σκέψης και στη θεμελίωση ενός κλάδου του επιστητού που σήμερα θα ονομάζαμε «Ανθρωπολογία».