Στοιχεία ναυσιπλοΐας κατά την Εποχή του Χαλκού: τα ναυάγια και οι απεικονίσεις πλοίων στον ελλαδικό χώρο

Abstract

Η μορφή των σκαφών που διέπλεαν το Αιγαίο της Εποχής του Λίθου μεταφέροντας αγαθά και ιδέες, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή. Αντιθέτως, η Εποχή του Χαλκού έχει να επιδείξει πληθώρα σκαριών, μέσα από τα ομοιώματα και τις παραστάσεις πλοίων σε αγγεία και σε όστρακα αγγείων, τοιχογραφίες, σαρκοφάγους ή διάφορα άλλα μικροαντικείμενα. Τα σκαριά αυτά πιθανότατα κατασκευάζονταν για συγκεκριμένους σκοπούς: ψάρεμα, εμπόριο, εκστρατευτικές επιχειρήσεις, ναυτικές εορτές. Η πληθώρα και μόνο των διαφόρων τύπων πλοίων, εκ των οποίων ο κάθε τύπος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και τις δικές του συγκεκριμένες κατασκευαστικές απαιτήσεις, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ναυπηγική στο Αιγαίο είχε ήδη εξελιχθεί αρκετά. Και ασφαλώς, θα λαμβάνονταν ιδιαίτερα μέτρα προκειμένου να εξασφαλίζεται ο ασφαλής πλους των καραβιών αυτών. Η εικονογραφία του πλοίου κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού, είναι πλούσια και παρέχει πολλές πληροφορίες για τη ναυπηγική της περιόδου αυτής. Οι παραστάσεις των πλοίων, που αποτελούν ένα μέρος του κορμού της εργασίας, είναι ένα μικρό δείγμα από την πληθώρα του γνωστού υλικού που υπάρχει με κεντρικό θέμα το καράβι. Επιλέχθηκαν, λοιπόν, αγγεία ή όστρακα που φέρουν πλοία ως μέρος της διακόσμησης τους, από τα μεγάλα κέντρα του ελλαδικού χώρου. Στο πρώτο μέρος του κειμένου γίνεται μνεία στα ναυάγια της Εποχής του Χαλκού που εντοπίστηκαν στον ελλαδικό χώρο, ενώ στο δεύτερο γίνεται αναφορά σε τοιχογραφίες, ομοιώματα πλοίων («πλοιάρια»), «τηγανόσχημα» σκεύη που προέρχονται από τα νησιά των Κυκλάδων, παραστάσεις σε αγγεία καθώς και άλλα σκεύη μη χρηστικά. Μετά την παρουσίαση των δεδομένων από τα ναυάγια, την αναφορά και την ανάλυση των εικονιστικών παραστάσεων και των ομοιωμάτων πλοίων ακολουθούν τα συμπεράσματα για την εξέλιξη της ναυπηγικής, με στοιχεία που υποδηλώνουν την επιβίωση της παράδοσης, αλλά και την πρόοδο στην κατασκευή των πλοίων. Το ζήτημα της ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο είναι εξαιρετικά σύνθετο και πολύπλοκο γι᾽ αυτό και στην παρούσα εργασία γίνεται μία συνοπτική και κριτική παρουσίαση των χαρακτηριστικών των πλοίων όπως προκύπτουν από τα αρχαιολογικά δεδομένα. Σκοπός είναι να παρουσιαστούν τα συμπεράσματα σχετικά με τη ναυσιπλοΐα αλλά και οι προεκτάσεις που λαμβάνονται από αυτή ως μία διαδικασία που αφορά ένα ευρύ φάσμα των ανθρώπων της Εποχής του Χαλκού στον ελλαδικό χώρο.

The shape of ships that used to sail in the Aegean Sea during the Stone Age, transferring goods and ideas, is not particularly known. On the contrary, the Bronze Age is widely known for a plethora of boats, represented through models of ships (ships vessels) and representations on vase painting or ceramic fragments, frescoes, sarcophaguses or various other novelty items. These vessels were more likely constructed to meet particular needs and purposes; namely, fishing, trade, military campaigns or naval celebrations. The wide variety of ships, each of them entailing unique characteristics, and being accompanied, at the same time, by specific constructive demands, constitutes the fact that the naval architecture in the Aegean has been already advanced indisputable. Taking this fact into consideration, it can be assumed that specific measures and precautions must have been taken in order the safe course of ships to be ensured. The iconography of ships during the Bronze Age is abundant, offering numerous information concerning the naval architecture of the era. The ships’ illustrations that constitute a part of the body of this thesis are just a subtle sample, comparing it to the wealth of the already known material on ships available. The clay jars or fragments depicting ships were chosen from the most important centres of Greek territory. In the first part of the thesis, there is reference to the shipwrecks of the Bronze Age that were found in the Greek territory, while in the second there is reference to frescoes, models of ships (“luggers”), “frying pans”, originated in the Cyclades, illustrations on pottery and other items of no particular utility. Following the presentation of the facts concerning the shipwrecks, the reference and the analysis of the iconographies and models of ships, assumptions arise about the evolution of naval architecture, based on data that indicate the survival of this tradition as well as the progress concerning the shipbuilding. The issue of ship navigation in the Aegean Sea is significantly complicated; thus, in the present thesis is conducted a concise but critical presentation of data. The purpose of this thesis is to present the assumptions concerning the ship navigation as well as its effects on the broad range of people of the Bronze Age in the Greek territory.