Υπεράκτιες εξέδρες εξόρυξης και επεξεργασίας υδρογονανθράκων: νομικό καθεστώς

Abstract

Στη παρούσα διπλωματική εργασία, το βασικό αντικείμενο ανάλυσης, είναι οι ενεργειακές εγκαταστάσεις στη θάλασσα (οι οποίες εμφανίζονται σε ποικίλες μορφές) και οι ισχύουσες διατάξεις επί του θέματος. Σκοπός της είναι να εξετάσει το θεσμικό πλαίσιο σε σχέση με τις υπεράκτιες εξέδρες εξόρυξης υδρογονανθράκων και να προσδιορίσει τα δικαιώματα των κρατών από το διεθνές δίκαιο αλλά και τους κινδύνους που ελλοχεύουν για τη ναυσιπλοϊα και το περιβάλλον. Οι εξωγενείς πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες, καθώς και η συντελούμενη τεχνολογική πρόοδος επηρεάζουν, σε σημαντικό βαθμό, τη βιομηχανία αυτού του τομέα. Η Ελλάδα αν και κατέχει μια από τις παλαιότερες καταγεγραμμένες ενδείξεις πετρελαίου στο νησί της Ζακύνθου, δυστυχώς δεν έχει αναπτύξει ιδιαίτερα την έρευνα των υδρογονανθράκων (Υ/Α) αν εξαιρέσουμε το διάστημα λειτουργίας της Δημόσιας Επιχείρησης Πετρελαίου (ΔΕΠ, ΔΕΠ-ΕΚΥ), η οποία έπαψε να υφίσταται μετά την ιδιωτικοποίησή της (τμήμα του σημερινού Ομίλου Ελληνικά Πετρέλαια ΕΛ.ΠΕ.). Αν και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η διαχείριση των δικαιωμάτων του δημοσίου στην αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων ανήκει στην αρμοδιότητα δημοσίου φορέα, κρίσιμο είναι αν η ΕΔΕΥ ΑΕ έχει αρμοδιότητα για την εκτέλεση έργων ή και την παροχή υπηρεσιών σχετικών με τις υπεράκτιες δραστηριότητες εξόρυξης πετρελαίου. Οι διατάξεις του Ν. 2289/1995 προβλέπουν περιοριστικά για την άσκηση των δικαιωμάτων του δημοσίου, την παραχώρηση του δικαιώματος αναζήτησης υδρογονανθράκων με τη χορήγηση των αδειών καθώς και του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης πετρελαίου και φυσικού αερίου με δύο περιοριστικά οριζόμενους τύπους συμβάσεων: με σύμβαση μίσθωσης ή με σύμβαση διανομής της παραγωγής. Οι διατάξεις καθορίζουν επίσης τόσο τη διαδικασία χορήγησης αδείας και παραχώρησης όσο και το περιεχόμενο των σχετικών αδειών και συμβάσεων. Η παρουσία της ΕΕ, στον τομέα αυτόν, ήταν για πολλά έτη ουσιαστικά ανύπαρκτη. Η ΕΟΚ/ΕΚ/ΕΕ δεν διέθετε επαρκείς εξουσίες για την άρθρωση μιας κοινής ενεργειακής πολιτικής. Τα κράτη μέλη δεν ήθελαν να εκχωρήσουν σε υπερεθνικούς θεσμούς κυριαρχικά δικαιώματά τους. Η μεταρρυθμιστική συνθήκη (ΣΛΕΕ), περιλαμβάνει πλέον αυτοτελή νομική βάση για θετικές δράσεις της Ένωσης όσον αφορά τους υδρογονάνθρακες σε σχέση με το παρελθόν. Το νέο άρθρο 194 ΣΛΕΕ επαναδιατυπώνει και εμπλουτίζει τους βασικούς στόχους της ενεργειακής πολιτικής της Ένωσης. Η διασφάλιση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς δεν μπορεί να συνιστά μοναδική επιδίωξη της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ, αλλά τέμνεται με άλλες, εξίσου σημαντικές, προτεραιότητες, όπως η διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού, η προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας, η εξοικονόμηση ενέργειας, η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών και η βέλτιστη διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων. Ειδικά, στον τομέα της αξιοποίησης των υδρογονανθράκων, μια ολοκληρωμένη αγορά ενέργειας υπόσχεται σημαντικά πλεονεκτήματα τόσο για τους επενδυτές, όσο και για τους καταναλωτές. Όσον αφορά, το ρυθμιστικό καθεστώς των υπεράκτιων δραστηριοτήτων εξόρυξης πετρελαίου, υπό το πρίσμα του διεθνούς δικαίου, σημαντική ήταν η επίδραση της Σύμβασης της Γενεύης του 1958 για την υφαλοκρηπίδα, ενώ σημαντικότερη ήταν η πιο πρόσφατη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, του Montego Bay του 1982, με την οποία ρυθμίζονται για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο, τα ζήτήματα της ΑΟΖ. Η υπόθεση των υδρογονανθράκων είναι σημαντική για την άσκηση της εθνικής κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων, πόσο μάλλον σε μια περιοχή «στενή» όπως είναι η χώρα μας, όπου εμπλέκονται και επικαλύπτονται τα κυριαρχικά δικαιώματα πολλών παράκτιων κρατών, ορισμένα από τα οποία δεν συμμετέχουν στο σύνολο των υποχρεώσεων που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο. Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου χαρακτηρίζεται από ελλειπή οριοθέτηση, παρά το εκτενέστατο θαλάσσιο μέτωπο των παράκτιων κρατών και τις πολλαπλές χρήσεις του. Η εξουσία, όμως, του παράκτιου κράτους επί των ενεργειακών εγκαταστάσεων, οι οποίες βρίσκονται στην ανοιχτή θάλασσα, υποκαθιστάται από τη πλήρη δικαιοδοσία του κράτους της σημαίας. Κάποια άλλα νομικά ζητήματα που εγείρει η υπεράκτια έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων είναι η πρόληψη ατυχημάτων, η άμεση επέμβαση σε περίπτωση πρόκλησής τους και τα συναφή ζητήματα ευθύνης, αποζημίωση και αποκατάσταση της προκληθείσας περιβαλλοντικής ή άλλης ζημίας. Βασικό νομοθέτημα είναι η Οδηγία 2004/35/ΕΚ και νεώτερο δίκαιο θέτει η Οδηγία 2013/30/ΕΕ. Αφορμή, υπήρξε, η καταστροφή που έλαβε χώρα στην εξέδρα πετρελαίου στον Κόλπο του Μεξικού το 2010 (Deepwater Horizon) της βρετανικής πετρελαϊκής εταιρείας BP και είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 11 εργαζόμενοι, ενώ η οικολογική ρύπανση που σημειώθηκε από την πετρελαιοκηλίδα, ήταν τεράστια. Η υιοθέτηση της Οδηγίας 2013/30/ΕΕ, σηματοδοτεί ένα αποφασιστικό βήμα για τη δημιουργία ενός ενδελεχούς υπερεθνικού νομοθετικού πλαισίου, για την ασφάλεια των υπεράκτιων εξορυκτικών δραστηριοτήτων σε περιφερειακό τουλάχιστον επίπεδο. Για πρώτη φορά, θεσπίζεται νομοθεσία που διέπει ολόκληρο τον κύκλο ζωής μιας εγκατάστασης εξόρυξης, που εκτείνεται από τις προκαταρκτικές ερευνητικές εργασίες μέχρι τη διάλυση των εγκαταστάσεων αυτών και δίνει μεγάλη βαρύτητα στις οικονομικές και τεχνικές προδιαγραφές του φορέα εξόρυξης. Τέλος, η Οδηγία αυτή, εισάγει για πρώτη φορά στην έννοια του φορέα εκμετάλλευσης (operator), ο οποίος είναι το πρόσωπο που έχει τον πλήρη έλεγχο για τις εργασίες των υπεράκτιων εξεδρών. Η ανάλυση, δεν περιορίζεται στο ισχύον εθνικό θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο, αλλά εκτείνεται και σε ζητήματα διεθνούς δικαίου, δικαίου της ΕΕ και δικαίου του περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα, το έργο διαρθρώνεται σε 3 ενότητες: Αρχικά η εργασία, μας εισάγει στα χαρακτηριστικά μιας εξέδρας, ενώ παρακάτω αναφέρονται επιγραμματικά τα είδη των εξεδρών και οι διάφορες μέθοδοι αναζήτησης που εφαρμόζονται σήμερα. Στο τέλος αυτού του κεφαλαίου, ακολουθεί μία ιστορική αναδρομή στο νομικό καθεστώς που ισχύει στην Ελλάδα, από τα μέσα τις δεκαετίας του ‘70 μέχρι σήμερα. Στο δεύτερο κεφάλαιο, γίνετε ανάλυση του τομέα των υδρογονανθράκων υπό το πρίσμα του δημοσίου διεθνούς δικαίου (ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα) . Τέλος, στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται οι σχετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και γίνεται ανάλυση του διεθνούς και ενωσιακού ρυθμιστικού πλαισίου για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος απ’ αυτές τις δραστηριότητες.