Μουσεία, ετερότητα και κοινωνικές ανάγκες: σύγχρονες εκθεσιακές πρακτικές και κοινωνικοί αγώνες

Abstract

H πρόκληση της κοινωνικής παρεμβατικότητας δεν αφορά μόνο στον εξωτερικό αντίκτυπο που ασκούν τα μουσεία θεσμικά, ούτε απλά στην διατήρηση επιλεκτικών συμπράξεων, μα περισσότερο αφορά στις πιέσεις που δέχονται από έξω προς τα μέσα, καθώς πλήθος συλλογικών φορέων γύρω από το μουσείο αναπτύσσει διάφορους ανταγωνισμούς, προς το ίδιο (ευθέως ή πλαγίως), αλλά και αναμεταξύ τους.

Έτσι, στη διατριβή «Μουσεία, ετερότητα & κοινωνικές ανάγκες: Σύγχρονες εκθεσιακές πρακτικές & κοινωνικοί αγώνες» μελετήθηκαν συγκριτικά (καταγράφηκαν, αναλύθηκαν και συσχετίστηκαν) διάφοροι τύποι εκθέσεων που οργανώνουν πολιτιστικοί φορείς, ανθρωπιστικές ΜΚΟ και κοινωνικά κινήματα, με σκοπό να διαλευκανθεί και να θεωρητικοποιηθεί αν, και πώς, στις σύγχρονες εκθέσεις αναπαράγονται και καλλιεργούνται οι κοινωνικές συγκρούσεις. Η «συνεργασία» στην εκθεσιακή πράξη είναι «άνευ ορίων» και «άνευ όρων»;

Το ερευνητικό υλικό συγκεντρώθηκε α) επιτόπια, με συμμετοχική παρατήρηση και β) από (επίσημα) αρχεία, δημοσιοποιημένα στον παγκόσμιο ιστό. Περισσότερες από 300 εξεταζόμενες εκθέσεις συμπεριλήφθηκαν στο δείγμα σκοπιμότητας, εκ των οποίων οι 45 εκθέσεις (13 στο εξωτερικό, 32 στην Ελλάδα) τεκμηριώθηκαν επιτόπια, ενώ οι υπόλοιπες μέσα από καταλόγους, δελτία τύπου, φωτογραφικές όψεις, κτλ. (79 εκθέσεις στο εξωτερικό, 192 εγχώριες). Οι περιπτώσεις παραμετροποιήθηκαν ως προς τον εκθεσιακό χώρο (μόνιμο/ προσωρινό, ειδικό/μη ειδικό, κ.ο.κ.), το περιεχόμενο (θέματα, φόρμα) και τους τύπους εκθετών (όπως προαναφέρθηκαν) και οι ομαδοποιήσεις τους εξετάστηκαν με τη μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου.

Τα ευρήματα της έρευνας (για τα όρια στις συνεργασίες μεταξύ των φορέων-εκθεσιακών παραγωγών, τις πιέσεις που ασκούνται στα εκθεσιακά «κέντρα» και τη διένεξη των αφηγήσεων), επιβεβαίωσαν ότι, οι εκθεσιακές αντιπαραθέσεις δομούνται σε πλέγμα με άλλες (μουσειακές κι ευρύτερες κοινωνικές), προάγοντας ανταγωνιστικούς προσανατολισμούς της μαζικής δράσης για την κοινωνική αλλαγή (της κοινωνίας των πολιτών και των κινημάτων, της εσωτερίκευσης και της διάχυσης, του εγκλεισμού και του αποκλεισμού, της χειραφετημένης εξειδίκευσης και της λαϊκής πρωτοπορίας, κτλ.).

Η συγγραφική μελέτη διαρθρώνεται σε 10 μέρη (εισαγωγή, 8 κύρια κεφάλαια και παράρτημα). Στο 2ο κεφάλαιο περιγράφεται η μεθοδολογία της έρευνας. Στο 3ο γίνεται μια κριτική διαπραγμάτευση των προβληματισμών των σύγχρονων θεωρήσεων. Στο 4ο εξετάζεται η διεθνής εικόνα της σχέσης των εκθεσιακών πρακτικών με τις πρακτικές των κοινωνικών διακρίσεων και τις πρακτικές των κοινωνικών αγώνων. Το 5ο και 6ο κεφάλαιο αφορούν στις εγχώριες επικρατούσες εκθεσιακές πρακτικές γύρω από, αντίστοιχα, την «ευαίσθητη» πολιτική/ κοινωνική ιστορία και την πρακτική της κοινωνικής αλληλεγγύης, ενώ το 7ο εστιάζει στις εκθεσιακές πρακτικές των κύριων δραστών των κοινωνικών αγώνων στην Ελλάδα. Στο 8ο περιγράφονται οι εκθέσεις σε σύγχρονα πολιτικά φεστιβάλ. Στο 9ο κεφάλαιο συνοψίζονται τα συμπεράσματα.

The challenge of social engagement is not only about the outward impact that museums institutionally exert, nor simply about sustaining selective affiliations; more, it pertains to the external pressures museums accede to, as a multitude of collective organizations around the latter sprouts various antagonisms, both against it (directly or obliquely) and among each other. Thus, the thesis “Museums, Diversity & Social Needs: Contemporary exhibiting practices & social struggles” is a comparative study (documentation, analysis and correlation) of diverse types of exhibitions planned by cultural institutions, humanitarian NGOs and social movements, aiming at elucidating and theorizing whether, and how, contemporary exhibitions reproduce and nurture social conflicts. Is “collaboration” in exhibition-making unconfined and/ or unconditional? The research material was solicited via a) field research (participatory observation) and b) web research (at official archives, etc.). More than 300 exhibitions feature in the feasibility sample, 45 of which were examined on-site (32 in Greece, 13 abroad), while the rest were trawled through catalogs, press releases, floor plans, photographic installation views, etc. (192 in Greece, 79 abroad). The cases were grouped according to their locale (e.g. permanent or interim space), content (themes, concepts, structures, etc.) and types of exhibitors, and then they were probed with the method of content analysis. Results (regarding the limitations on collaborating between different categories of exhibitors, the pressures on central venues and the disputes of narratives) confirm that, exhibition conflicts are structured in a grid with other conflicts (museum-related as well as wider social), promoting antagonistic orientations of mass action for social change (civic society vs. social movements, absorption vs. scattering, confinement vs. exclusion, empowered specialized trailblazers vs. folk pioneers, etc.). Text is structured in 10 parts (introduction, 8 main chapters and annex). Chapter 2 describes the research methodology. Chapter 3 offers a critical discussion of the concerns of contemporary theories. Chapter 4 examines internationally the relationship between exhibition practices and social discrimination practices and social struggles. The 5th and 6th chapters deal with prevailing exhibition practices in Greece focusing, respectively, on the issues of 'sensitive' political/ social history and the practice of social solidarity, while the 7th discusses in particular the exhibiting practices of the main actors of social struggles in Greece. The 8th describes exhibitions at contemporary political festivals. Chapter 9 summarizes the conclusions.