Βυζάντιο και Τούρκοι κατά το α΄ μισό του 14ου αιώνα

Abstract

Μπορούμε να συμπεράνουμε από την μελέτη των πηγών και της σχετικής βιβλιογραφίας ότι στο α΄ μισό του 14ου αιώνα δεν υπήρχε μια διακριτή εθνοτική ταυτότητα. Είναι δύσκολο να διακρίνουμε τον «καθαρό» Ρωμαίο ή τον «καθαρό» Τούρκο σε αυτήν την χρονική περίοδο λόγω της βαθιάς αλληλεπίδρασης τους, η οποία ξεκινά ήδη από τον 9ο αι. για να καταλήξει στον 14ο αι. η μια εθνοτική ομάδα να αφομοιώνει και να ενσωματώνει την άλλη. Τα ανθρωπωνύμια και τα τοπωνύμια είναι ενδείξεις αυτού του γεγονότος, ώστε να βλέπουμε στα έργα του Παχυμέρη, του Καντακουζηνού και του Γρηγορά την ύπαρξη Βυζαντινών Τούρκων ή αντίστροφα Τούρκων Βυζαντινών. Οι Βυζαντινοί Τούρκοι ήταν πληθυσμοί τουρκικής προέλευσης, οι οποίοι υιοθέτησαν τα βυζαντινά ήθη και έθιμα, τον χριστιανισμό, ενσωματώθηκαν στην βυζαντινή κοινωνία και πολλές φορές κατέλαβαν ανώτερες στρατιωτικές και πολιτικές θέσεις, όπως κυβερνήτες παραμεθόριων πόλεων. Για παράδειγμα, τέτοια πρόσωπα ήταν ο Αβραμάκης, ο Κουτσίμπακτσης, ο Συργιάννης ή η οικογένεια του σουλτάνου Izzedin. Αντίστοιχα, πολλοί Βυζαντινοί, κυρίως από την επαρχία, εγκατέλειψαν τον προηγούμενο τρόπο ζωής τους, εντάχθηκαν στον τουρκικό στρατό και στην κοινωνία είτε για επιβίωση είτε για συμφέρον, είτε λόγω της θρησκευτικής σύγχυσης μεταξύ του Χριστιανισμού και του Ισλάμ, όπως οι Χιόνες. Η εθνοτική ρευστότητα εκδηλώνεται από τη συνύπαρξη και την αντιπαράθεση των Τούρκων και των Βυζαντινών. Η περίπτωση του Φιλανθρωπινού είναι χαρακτηριστική για τη δυνατότητα ομαλής συμβίωσης των δύο εθνοτικών ομάδων και την αποδοχή από τους Τούρκους του ηγετικού ρόλου ενός Βυζαντινού στρατηγού. Ακόμα, η αδελφική σχέση του Καντακουζηνού και του Ουμούρ καθώς και η σχέση λυκοφιλίας του πρώτου με τον Ορχάν δείχνει την δυνατότητα συμμαχίας και αλληλοϋποστήριξης των δύο πλευρών σε κατάσταση κρίσης. Επίσης, η ύπαρξη των δερβίσηδων στο αυτοκρατορικό παλάτι καταδεικνύει τη θρησκευτική αντιπαράθεση των ορθοδόξων με τους μουσουλμάνους, από την οποία όμως γεννιέται η συνύπαρξη και η σύγχυση της ταυτότητας.