Children's exposure to brominated flame retardants in indoor environments: a review

Abstract

Η παρούσα βιβλιογραφική ανασκόπηση αναφέρεται στην έκθεση των παιδιών σε βρωμιούχα επιβραδυντικά φλόγας σε εσωτερικούς χώρους και έχει ως στόχο να συγκεντρώσει πληροφορίες σχετικά με τα επίπεδα των συγκεκριμένων ενώσεων στα παιδιά, να αξιολογήσει την έκθεσή τους και να εντοπίσει τα κενά στην έρευνα έτσι ώστε να κατευθύνει τις μελλοντικές μελέτες. Τα βρωμιούχα επιβραδυντικά φλόγας (BFRs) είναι χημικές ενώσεις, οι οποίες εφαρμόζονται σε διάφορα υλικά ώστε να μειωθεί η ευφλεκτότητα των προϊόντων που τις περιέχουν. Πολλά από τα προϊόντα της καθημερινότητας περιέχουν BFRs, όπως για παράδειγμα υφάσματα, ρούχα, παιδικά παιχνίδια, χαλιά, καλώδια, στρώματα, ηλεκτρονικές και ηλεκτρικές συσκευές, πλαστικά προϊόντα και άλλα. Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες ενώσεις είναι οι εξής: 1) πολυβρωμοδιφαινυλαιθέρες (PBDE), 2) πολυβρωμοδιφαινύλια (PBB), 3) εξαβρωμοκυκλοδωδεκάνιο (HBCD) και 4) τετραβρωμοδιφαινόλη A (TBBPA). Λόγω του γεγονότος, ότι ορισμένες από τις παραπάνω ενώσεις απαγορεύτηκαν, αντικαταστάθηκαν έπειτα από νέα βρωμιούχα επιβραδυντικά φλόγας (NBFRs). Όσον αφορά τη μεθοδολογία, μόλις 52 μελέτες συμπεριελήφθησαν και ακολουθήθηκαν συγκεκριμένα κριτήρια για την ένταξη των μελετών στην ανασκόπησή μας. Συγκεκριμένα, τα κριτήρια έπρεπε να πληρούν τα εξής: 1) οι μελέτες να είναι δημοσιευμένες σε επιστημονικό περιοδικό, 2) να αναφέρονται στην έκθεση των παιδιών και όχι γενικά στον πληθυσμό, 3) να είναι στην αγγλική γλώσσα και να είναι διαθέσιμο το πλήρες κείμενο, 4) να αναφέρονται σε άμεση έκθεση των παιδιών σε BFRs, για παράδειγμα έκθεση μέσω της διατροφής (π.χ ο μητρικός θηλασμός), τέτοιες μελέτες αποκλείστηκαν, 5) μελέτες γενικότερες για τα BFRs, την τοξικότητα τους δεν συμπεριελήφθησαν, 6) να αναφέρονται σε BFRs και όχι άλλες μορφές FRs και τέλος 7) αποκλείστηκαν μελέτες οι οποίες μπορεί να περιείχαν κάποιες από τις λέξεις κλειδιά αλλά το περιεχόμενο τους να μην σχετιζόταν με την έκθεση των παιδιών (π.χ να περιείχε τη λέξη-κλειδί «έκθεση παιδιών» αλλά να αναφερόταν στην έκθεση των παιδιών σε άλλου είδους χημικές ενώσεις). Επιπλέον, χρησιμοποιώντας τις λέξεις-κλειδιά επιλέχθηκαν άρθρα από το 2002 έως και τον Ιανουάριο του 2016. Εν κατακλείδι, τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από τις μελέτες, που συμπεριελήφθησαν στην ανασκόπησή μας, οργανώθηκαν σε πίνακες. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, τα BFRs είναι πανταχού παρόντα στους εσωτερικούς χώρους, καθώς όλοι οι εσωτερικοί χώροι κατακλύζονται από προϊόντα που περιέχουν αυτές τις ουσίες. Επιπροσθέτως, τα παιδιά περνούν τις περισσότερες ώρες σε εσωτερικούς χώρους, όπως σχολεία, κέντρα ημερήσιας φροντίδας, σπίτια, οπότε είναι αναπόφευκτη η έκθεσή τους σε BFRs. Οι κύριοι οδοί έκθεσης σε BFRs είναι μέσω της κατάποσης σκόνης, της δερματικής απορρόφησης σκόνης, της εισπνοής αέρα, της τάσης των παιδιών να μασούν τα παιχνίδια τους αλλά και της συμπεριφοράς να βάζουν τα χέρια τους στο στόμα. Εξαιτίας, όλων των παραπάνω συμπεραίνουμε ότι τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην έκθεση σε BFRs και απορροφούν και μεγαλύτερες ποσότητες. Σχετικά με τις μελέτες που συμπεριλάβαμε στην ανασκόπησή μας παρατηρούμε ότι οι περισσότερες έχουν πραγματοποιηθεί σε δείγματα σκόνης κυρίως σε σπίτια για τη χημική ουσία PBDEs. Η οικογένεια των PBDEs αποτελείται από 209 ουσίες, που ονομάζονται ομοειδείς ουσίες. Στην ανασκόπησή μας έχουμε συμπεριλάβει μόνο επτά ομοειδής ουσίες, που μετρήθηκαν στις περισσότερες μελέτες και είχαν και τα υψηλότερα ποσοστά ανίχνευσης και είναι οι εξής: BDE-28, BDE-47, BDE-99, BDE-100, BDE-153, BDE-183, και BDE-209. Σχετικά με τα PBDEs, δημιουργήσαμε δύο πίνακες εκ των οποίων ο πρώτος περιλαμβάνει τη σκόνη και ο δεύτερος περιλαμβάνει τον εσωτερικό αέρα, το αίμα, τα μαλλιά, τα παιχνίδια, τα μαντηλάκια και διάφορες επιφάνειες. Επιπλέον, μόνο για τα δείγματα σκόνης δημιουργήθηκαν και δύο γραφήματα για το BDE-47 και το BDE-209, τα πιο συχνά μετρούμενα στη σκόνη σε εσωτερικούς χώρους, για να παρατηρήσουμε σε ποιές ηπείρους και χώρες τα ποσοστά είναι υψηλότερα. Αυτό που συμπεραίνουμε είναι ότι, για το BDE-47 στη σκόνη από διάφορους εσωτερικούς χώρους τις υψηλότερες συγκεντρώσεις παρουσιάζει η Βόρεια Αμερική (ΗΠΑ και Καναδάς) σε σχέση με την Ευρώπη, την Ασία και τον υπόλοιπο κόσμο. Εξαίρεση αποτελούν κάποιες περιοχές της Κίνας, που οι τιμές ήταν υψηλές, αλλά αυτό συνέβη γιατί πρόκειται για περιοχές κοντά σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης ηλεκτρονικών αποβλήτων. Από την άλλη πλευρά για το BDE-209 παρατηρούμε ότι τις υψηλότερες συγκεντρώσεις παρουσιάζει η Ευρώπη και συγκεκριμένα στο Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο έχει πιο αυστηρούς κανονισμούς για τη φωτιά σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ύστερα, ακολουθεί η Αμερική με υψηλές συγκεντρώσεις και τέλος η Κίνα με κάποιες υψηλές τιμές σε κάποιες περιοχές που βρίσκονται κοντά σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης ηλεκτρονικών αποβλήτων. Σχετικά με τον δεύτερο πίνακα και τις υπόλοιπες μορφές δειγματοληψίας δεν έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες και σε όλες τις χώρες για να έχουμε μια πλήρη και καλύτερη εικόνα για την έκθεση των παιδιών. Παρόλα αυτά, στον αέρα και για το BDE-47 και το BDE-209 παρατηρούμε υψηλές συγκεντρώσεις στην Κορέα, ακολουθούν οι ΗΠΑ και η Σουηδία με λιγότερο υψηλές τιμές και τέλος το Κουβέιτ με τις χαμηλότερες τιμές. Οι ειδικές άδειες και νομοθεσίες που απαιτούνται για τη συλλογή δειγμάτων μαλλιών και αίματος καθιστούν δύσκολο το να συλλεχθούν τέτοιου είδους δείγματα για αυτό και οι μελέτες είναι ελάχιστες. Όσον αφορά το αίμα υψηλές τιμές παρατηρήσαμε για τέσσερις ομοειδείς ουσίες: BDE-47, BDE-99, BDE-153 και BDE-209. Το Μεξικό αποτελεί τη χώρα με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις. Ακολουθεί στην Ασία μια περιοχή της Κίνας που δεν βρίσκεται κοντά σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης ηλεκτρονικών αποβλήτων και τέλος στην Ευρώπη, η Γερμανία. Για τα μαλλιά έχουμε μόνο δύο μελέτες μία στην Μαδρίτη και μια στη Νότια Κίνα. Υψηλότερες τιμές παρατηρήθηκαν στην Νότια Κίνα πάλι κοντά σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης ηλεκτρονικών αποβλήτων. Εν κατακλείδι, για τις υπόλοιπες μορφές δειγματοληψίας υψηλές τιμές παρατηρήθηκαν για το BDE-209, στα σκληρά παιχνίδια σε σχέση με τα υπόλοιπα είδη αλλά και στις επιφάνειες των προϊόντων και χεριών. Όσον αφορά τον τρίτο πίνακα που περιέχει τα TBBPA και HBCDs πάλι οι μετρήσεις αφορούν κυρίως σκόνη και ελάχιστες τις υπόλοιπες μορφές. Συγκεκριμένα για το TBBPA η Ασία παρουσιάζει τις υψηλότερες τιμές. Στον αντίποδα, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν χαμηλότερες συγκεντρώσεις από τις ασιατικές χώρες. Τέλος, σχετικά με τα HBCDs παρατηρήσαμε υψηλότερες συγκεντρώσεις στην Ιαπωνία στη σκόνη σπιτιών. Ύστερα ακολουθεί η Ευρώπη και μετά ο Καναδάς για την οικιακή σκόνη. Στον αέρα πάλι υψηλές τιμές παρουσιάζει η Ιαπωνία ενώ για το αίμα και τα μαντηλάκια χεριών υψηλές τιμές είχε η Αμερική (Καναδάς και ΗΠΑ). Σχετικά με τα NBFRs, παρατηρούμε ότι από τις έξι κατηγορίες που αναφέρονται στον τέταρτο πίνακα, αυτή που παρουσιάζει τις υψηλότερες τιμές και έχει μετρηθεί στις περισσότερες μελέτες είναι δεκαβρωμοδιφαινύλιο αιθάνιο (DPDPE). Συγκεκριμένα, για τα δείγματα σκόνης σε εσωτερικούς χώρους η Κίνα παρουσιάζει τις υψηλότερες τιμές και ακολουθούν το Βέλγιο και οι αίθουσες διδασκαλίας στο Ηνωμένο Βασίλειο. Εν κατακλείδι, για τις άλλες μορφές δειγματοληψίας υψηλές συγκεντρώσεις παρατηρήθηκαν πάλι στην Κίνα. Επιπροσθέτως, σχετικά με την ημερήσια πρόσληψη BFRs από τα παιδιά παρατηρούμε ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις εξαιτίας του γεγονότος ότι, τα παιδιά περνούν αρκετό χρόνο σε εσωτερικούς χώρους αλλά και εξαιτίας της συμπεριφορά τους (μάσημα παιχνιδιών και χέρι στο στόμα). Συγκεκριμένα, για την ημερήσια πρόσληψη έχει παρατηρηθεί ότι η ημερήσια δόση της έκθεσης μέσω κατάποσης σκόνη ήταν 3,8 και 14 φορές υψηλότερη από την απορρόφηση μέσω του δέρματος. Τα BFRs έχει παρατηρηθεί ότι είναι λιπόφιλες και ανθεκτικές ενώσεις με μια τάση να συσσωρεύονται στους λιπαρούς ιστούς των οργανισμών. Έχει παρατηρηθεί ότι, λόγω της βιοσυσσώρευσης, τα BFRs μπορεί να λειτουργούν ως ενδοκρινικοί διαταράκτες και νευροτοξικές ουσίες. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με μια συστηματική ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε για να διαπιστώσουμε εάν υπάρχει σχέση μεταξύ BFRs και επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία, καμία επιδημιολογική μελέτη δεν έδειξε μια αιτιώδη σχέση μεταξύ της έκθεσης σε BFRs και τα αποτελέσματα για την υγεία. Όμως, υπήρχαν και περιπτώσεις ασθενών οι οποία παρουσίαζαν μία από τις ασθένειες και είχαν υψηλά ποσοστά BFRs στον οργανισμό τους. Εν κατακλείδι, θα πρέπει να διεξαχθούν και άλλες μελέτες για να δούμε κατά πόσο υπάρχει συσχέτιση. Επιπλέον, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι υπήρξαν δυσκολίες κατά την διεξαγωγή της εργασίας μας και αυτό έγκειται στο γεγονός ότι δεν υπήρχε ένας κοινός κώδικας μεταξύ των συγγραφέων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί, η διαφορά στον διαχωρισμό των ηλικιών των παιδιών ανάλογα τη χώρα και τους συγγραφείς κάθε φορά. Υπήρξαν και άλλες διαφορές οι οποίες αναφέρονται και αναλύονται στο άρθρο μας. Εν κατακλείδι, συμπεραίνουμε πως θα πρέπει να διεξαχθούν περισσότερες μελέτες οι οποίες θα επικεντρώνονται στα παιδία και στα αντικείμενα τα οποία χρησιμοποιούν τα παιδιά. Άρα λοιπόν, κατανοούμε ότι η συγκεκριμένη συστηματική αναθεώρηση, όχι μόνο παρέχει μια σημαντική σύνοψη της βιβλιογραφίας σχετικά με την έκθεση των παιδιών σε BFRs, αλλά επισημαίνει κενά στην έρευνα και βοηθά στον καθορισμό των προτεραιοτήτων για μελλοντική έρευνα, ιδίως όσον αφορά τα παιδιά.