Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936 και οι σχέσεις του με τα σωματεία των εργαζομένων: οι σχέσεις της δικτατορίας με τον συνδικαλισμό

Abstract

Μέχρι το 1935 η ελληνική κοινωνία μέσα σε τρία χρόνια βίωσε γεγονότα που προβλημάτισαν την κοινή γνώμη και μάλιστα προκάλεσαν διχογνωμία σχετικά με την μορφή και την αποδοτικότητα του πολιτεύματος. Στην Μεγάλη Βρετανία το ForeignOffice (πρόδρομος της σημερινής μυστικής υπηρεσίας ΜΙ6) μαζί με τον Βρετανό πρέσβη στην Αθήνα, άρχισαν να πιέζουν τον Γεώργιο Β’ να επιστρέψει στην Ελλάδα. Ο έκπτωτος Βασιλιάς βρισκόταν αυτοεξόριστος στο Λονδίνο και ήταν απρόθυμος να ασχοληθεί με τα κοινά. Από την μία πλευρά ο τρόπος που η βασιλική οικογένεια διώχθηκε και ψηφίστηκε το αβασίλευτο πολίτευμα και από την άλλη ο προβληματικός χαρακτήρας του Γεωργίου Β’ που ήταν φοβικός και απόμακρος από τις ευθύνες του «στέμματος»,δυσκόλευαν τις διαδικασίες. Όμως οι Βρετανοί διπλωμάτες ήταν αποφασισμένοι να στηλιτεύσουν την εξομάλυνση της ελληνικής διακυβέρνησης και μάλιστα με ένα πρόσωπο που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως δορυφόρος τους στην ανατολική Μεσόγειο. Οι πιέσεις που ασκήθηκαν για την επάνοδο της βασιλείας στην Ελλάδα είχαν γόνιμο έδαφος. Μέχρι και το 1935 «έλαβαν χώρα» δύο φιλοβενιζελικά στρατιωτικά πραξικοπήματα (εκ των οποίων το δεύτερο –κίνημα Πλαστήρα/Βενιζέλου-είχε την έμπρακτη συμβολή του Ελευθέριου Βενιζέλου), μία επεισοδιακή δίκη που είχε ως αποτέλεσμα καταδικαστικές αποφάσεις για εθνική προδοσία με αποκορύφωμα την εκτέλεση των πραξικοπηματιών και την εν ερήμην καταδίκη του Βενιζέλου και ανατροπή της κυβέρνησης Τσαλδάρη «με τα όπλα» από τον Γεώργιο Κονδύλη. Με αυτά τα επιχειρήματα τελικά πείσθηκε για τον επαναπατρισμό του. Μετά το στρατιωτικό κίνημα των Παπάγου και Ρέπα, την επαναφορά του συντάγματος του 1911 για την θέσπιση της βασιλευομένης δημοκρατίας και την ψήφιση του «νόθου» δημοψηφίσματος για την αλλαγή πολιτεύματος, επιτυγχάνεται η Παλινόρθωση και ο Γεώργιος Β’ στις 24 Νοεμβρίου επιστρέφει στην Αθήνα και στέφεται Βασιλεύς των Ελλήνων. Ήδη από τις πρώτες μέρες ο νέος βασιλιάς προσπάθησε να κερδίσει τις εντυπώσεις. Αρχικά συγκρότησε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό το Κωνσταντίνο Δεμερτζή με σκοπό να συμφιλιώσει τις αντιμαχόμενες δυνάμεις εντός της Βουλής που κατά γενική ομολογία δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Την 26η Ιανουαρίου διενέργησε εκλογές με απλή αναλογική, όμως και τότε δεν βρέθηκε λύση. Κανένα κόμμα δεν μπόρεσε να συγκροτήσει αυτοδύναμη κυβέρνηση και φοβούμενος την γένεση νέας αντιβασιλικής «δύναμης», αναθέτει στον τότε αρχηγό του Κόμματος των Ελευθεροφρόνων, Ιωάννη Μεταξά την δημιουργία κυβέρνησης με την έμμεση αποδοχή και των υπόλοιπων κομμάτων της βουλής. Άμεσα ο Μεταξάς καλεί συνεδρίαση στο υπουργείο εξωτερικών, αναστέλλει πολιτικά και συνταγματικά δικαιώματα, καταργεί όλες τις πολιτικές παρατάξεις και με σκοπό να προλάβει την απεργία της ΓΣΕΕ, εφαρμόζει το καθεστώς της «4ης Αυγούστου» και η Ελλάδα πλέον τελεί υπό Δικτατορία. Εκείνη την εποχή η Ελλάδα δεν κατείχε κάποια ιδιαίτερη βιομηχανική δύναμη και η ραχοκοκαλιά της κοινωνίας ήταν η εργατική και αγροτική τάξη. Ιστορικά ήταν αρκετές οι περιπτώσεις όπου λόγω αδυναμίας των προηγούμενων κυβερνήσεων να κατανοήσουν τις διοικητικές και οικονομικές ανάγκες του κράτους αλλά και τις απαιτήσεις των χαμηλών τάξεων, ήρθαν σε άμεση κόντρα με τους εργάτες και τους αγρότες. Για αυτό τον λόγο ο Μεταξάς εφάρμοσε πολλές μεταρρυθμίσεις με σκοπό την ανάπτυξη της παραγωγής. Το 1937 τέθηκε σε λειτουργία ένας νόμος που ρύθμισε τα αγροτικά χρέη και έφερε μία αρκετά μεγάλη εισροή κεφαλαίων στα κρατικά ταμεία. Ταυτόχρονα, επενδύθηκαν πόροι σε αγροτικά προϊόντα και εδάφη, που μέσα σε δύο χρόνια έθεσαν τις βάσεις για την δημιουργία 567 εργοστασίων και στο άνοιγμα πολλών θέσεων εργασίας, ενώ μέρος του προϋπολογισμού στράφηκε και στην βελτίωση του εξοπλισμού του στρατού. Όσον αφορά τα εργατικά καθιερώνεται ο θεσμός εποπτείας της σχέσης μεταξύ εργοδοτών και υπαλλήλων, αλλάζει ο νόμος των συλλογικών συμβάσεων και τέθηκε σε άμεση εφαρμογή η απόφαση για την λειτουργία του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ), αλλά λόγω ανεπαρκών πόρων και της εισόδου της Ελλάδας στον Β' παγκόσμιο πόλεμο, δεν είχε την αναμενόμενη απόδοση. Ο τρόπος όμως που εφάρμοσε τις αποφάσεις του το καθεστώς, αλλά και ο στόχος των αποφάσεων αυτών, γέννησαν ένα κύμα λαϊκής αποδοχής προς το πρόσωπο του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά. Όπως αναφέραμε στην αρχή, για να επιτευχθεί η μακροημέρευση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, καθώς και να επανέλθει η πολιτική σταθερότητα στην διακυβέρνηση του κράτους, έπρεπε ο Μεταξάς να δημιουργήσει την εικόνα ενός ηγέτη ο οποίος προέρχεται από τον απλό λαό (δηλαδή από τις χαμηλές τάξεις και μάλιστα την εργατική), που γνωρίζει τις ανάγκες των πολιτών και μπορεί να προσφέρει ευελιξία τόσο στην εφαρμογή των θεσμών όσο και στην λειτουργία του κρατικού μηχανισμού. Σε πρώτο στάδιο αυτό το πέτυχε με την απομάκρυνση των πολιτικών του αντιπάλων που στο παρελθόν προσπάθησαν να τον περιορίσουν εντός της βουλής. Το επόμενο βήμα, η επιτυχία του οποίου επέσπευσε και την καθολική αποδοχή του από την κοινή γνώμη, ήταν η στελέχωση υπουργείων και δημόσιων φορέων με προσωπικότητες χαρισματικές και με μεγάλη εμπειρία στους τομείς που θα αναλάμβαναν. Τόσο για το νέο καθεστώς όσο και για τον ίδιο τον ηγέτη του, το μείζον ζήτημα ήταν το Υπουργείο Εργασίας. Αυτός ο νευραλγικός χώρος αποτελούσε σημείο καμπής για όλα τα απολυταρχικά κράτη εκείνης της εποχής. Μέσα του "στεγάζονταν" οι κανονισμοί μέσω των οποίων καθορίζονταν οι σχέσεις μεταξύ συστήματος, κεφαλαίου και εργατών. Η ομαλή του λειτουργία καθόριζε την δράση των σωματείων, καθώς και όλων των συνδικαλιστικών οργάνων, μία κατάσταση που έδινε μορφή σε όλη την εργατική τάξη και επηρέαζε την στάση της απέναντι στον κοινωνικό ιστό αλλά και στις πολιτικές αρχές.