Έμφυλες διαστάσεις του αστικού οικιακού χώρου στη μεταπολεμική Ελλάδα: ένας εκθεσιακός σχεδιασμός

Abstract

Η σχέση ανάμεσα στο χώρο και το φύλο και πιο συγκεκριμένα το φύλο και τον οικιακό χώρο, είναι μια σχέση που έχει μελετηθεί υπό διάφορα πρίσματα. Σε κάποιες μελέτες (Rosaldo, Lamphere.1974), υποστηρίχτηκε ότι η έμφυλη ιεράρχηση και η έκφρασή της είναι αποτέλεσμα της σύνδεσης των γυναικών με τον «οικιακό» ή «ιδιωτικό» χώρο και τον ανδρών με το «δημόσιο» χώρο. Οι γυναίκες, επιφορτισμένες με τον ρόλο της «μητέρας», συνδέονται και περιορίζονται στον «οικιακό» ή «ιδιωτικό» χώρο, όπου καλούνται να αναλάβουν εξολοκλήρου την φροντίδα του, ενώ ταυτόχρονα οι άντρες συνδέονται με τον «δημόσιο» χώρο, όπου εκεί πραγματοποιούνται όλες οι οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Από αυτόν οι γυναίκες αποκλείονται εν μέρει η εξολοκλήρου, ως λιγότερο ικανές από τους άντρες για την διεκπεραίωσή των παραπάνω δραστηριοτήτων. Σε κάποιες μελέτες το σπίτι περιγράφεται σαν ένα καταφύγιο. Σαν ένα κέλυφος που διαχωρίζει το ιδιωτικό από το δημόσιο, ενώ προστατεύει από τον δημόσιο έλεγχο και την επιτήρηση. Η δημόσια σφαίρα συνδέεται με την εργασία και την πολιτική, ενώ η ιδιωτική σφαίρα του σπιτιού είναι συνήθως αντιληπτή ως ένας χώρος που προσφέρει ελευθερία, έλεγχο και ασφάλεια (Dovey, 1985: 14). Ο διαχωρισμός της δημόσιας από την ιδιωτική σφαίρα ήταν αποτέλεσμα του δυιστικού τρόπου σκέψης της δυτικής κοινωνίας και άμεσα συνδεδεμένος με τις αναπαραστάσεις για ενεργητική αρσενικότητα και παθητική θηλυκότητα. Σε κάποιο βαθμό, αυτό είναι και λογικό αφού κάθε γενιά εξετάζει το παρελθόν μέσα από το πρίσμα των δικών της ερευνητικών εργαλείων (Davidoff 2003: 2). Ο αστικός χώρος της Ευρώπης του 19ου αιώνα ήταν εκείνος που καθιέρωσε τον οικιακό χώρο ως κατεξοχήν γυναικείο πεδίο και τον δημόσιο χώρο ως κατεξοχήν αντρικό (Peniston 2002: 177). Σήμερα, ερμηνεύουμε τη σχέση του φύλου με το χώρο ως μια δυναμική σχέση. Ο χώρος αποτελεί ένα σημαντικό αναλυτικό εργαλείο για την κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων (Γιαννιτσιώτης 2015: 2). Η χωρική στροφή αποτέλεσε το επιστημονικό αυτό ρεύμα, που ερμηνεύει το χώρο ως μια κοινωνική κατασκευή που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την διαμόρφωση ταυτοτήτων. Έτσι ο χώρος αποτελεί μια σημαντική παράμετρο στην ερμηνεία των κοινωνικών σχέσεων και ταυτοτήτων. Ο χώρος βρίσκεται σε μια δυναμική σχέση με το φύλο και τη σεξουαλικότητα, που από τη μια τα παράγει διαρκώς, ενώ ταυτόχρονα διαμορφώνεται από αυτά.