Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού κεκτημένου

Abstract

Τις τελευταίες δεκαετίες η κλιματική αλλαγή έχει αναδειχθεί σε ένα από τα σημαντικότερα θέματα παγκοσμίως αφού αποτελεί απειλή για τα ανθρωπογενή και φυσικά συστήματα. Η αύξηση της θερμοκρασίας παγκοσμίως, το λιώσιμο των πάγων, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η μείωση των βροχοπτώσεων σε κάποιες περιοχές ή η αύξηση τους σε κάποιες άλλες με λογικά επακόλουθα την ξηρασία ή τα πλημμυρικά φαινόμενα αντίστοιχα, αποτελούν κάποιες από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής οι οποίες επηρεάζουν όλες τις χώρες και τις περιφέρειες του πλανήτη ανεξάρτητα από τη συμμετοχή τους στα αίτια της κλιματικής αλλαγής. Κατά συνέπεια η ανάγκη για άμεση δράση είναι πιεστική έχοντας οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός νομοθετικού πλαισίου και μιας ακολουθίας πολιτικών σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Οι πολιτικές αυτές διακρίνονται σε δύο ομάδες, τις πολιτικές μετριασμού που αφορούν την προσπάθεια μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και τις πολιτικές προσαρμογής που αφορούν την προσπάθεια αντιμετώπισης των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Η διαδικασία που ακολουθείται για την αντιμετώπιση του προβλήματος της προσαρμογής είναι μια κυκλική διαδικασία με τις πολιτικές να διαμορφώνονται στο ανώτερο επίπεδο διακυβέρνησης για να καταλήξουν στο χαμηλότερο (top down) από το οποίο θα δεχθούν ερεθίσματα για συνεχίσουν να λειτουργούν μέσα από την αναθεώρηση και/ή την διερεύνηση νέων πτυχών (bottom up). Στη μελέτη που έπεται ερευνάται περισσότερο η top down διαδικασία καθώς το ενδιαφέρον εστιάζεται στις πολιτικές που διαμορφώνονται στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του κράτους με κατεύθυνση την κοινωνία, τον πολίτη και την επιχείρηση. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας της και για το λόγο αυτό έχει αναπτύξει ένα νομοθετικό σύστημα που έχει διττό ρόλο. Αφενός μεν να στηρίξει τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει μέσω των διεθνών συμβάσεων και του προγραμματισμού που η ίδια θέτει, αφετέρου δε να στηρίξει τα Κράτη Μέλη της στην προσπάθειά τους να οργανωθούν για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Οι προσπάθειες αυτές φαίνεται να εντατικοποιούνται για την περίοδο που διανύουμε και ειδικότερα στο πλαίσιο της «Ευρώπης 2020» όπου η κάθε περιφέρεια και χώρα οφείλει να αναπτύξει και να εφαρμόσει τη δική της στρατηγική προσαρμογής. Στην εργασία που ακολουθεί γίνεται μια προσπάθεια για μια γενικότερη θεώρηση της πολιτικής για την κλιματική αλλαγή σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο και στον τρόπο με τον οποίο η πολιτική αυτή εξειδικεύεται στο εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο με αναφορά στις εθνικές στρατηγικές προσαρμογής που έχουν αναλάβει το έργο αυτό. Η αναφορά αυτή εξελίσσεται σε μια συγκριτική ανάλυση σε ένα δείγμα χωρών που εντοπίζεται ισάριθμα σε δύο ιδιαίτερες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης: την περιοχή της Βαλτικής και την περιοχή της Μεσογείου. Τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της μελέτης επικεντρώνονται στον εντοπισμό των ισχυρών και αδύνατων σημείων των στρατηγικών που θα προσδώσουν αντίστοιχα θετικό ή αρνητικό πρόσημο στην εφαρμογή των στρατηγικών μέσα από την εξέταση των ακόλουθων παραγόντων: διάχυσης της πληροφόρησης, ενσωμάτωσης με άλλες πολιτικές, πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, νομοθετικού πλαισίου στήριξης, ελέγχου και αξιολόγησης των στρατηγικών, έρευνας και ανάπτυξης, επενδύσεων και χρηματοδοτήσεων αυτών. Τέλος, εντοπίζονται τα κενά γνώσης ενώ συμπεριλαμβάνονται προτάσεις για περαιτέρω έρευνα.

Climate change has become one of the most important issues world-wide over the past decades since it poses a threat to human and natural systems. Global warming, melting glaciers, rising sea level, reducing rainfall in some areas with the logical consequence of drought, are some of the effects of climate change that affect all the areas of the planet independently to their involvement in the causes of climate change. Consequently, the need for immediate action is pressing, having led to the formation of a legislative framework and to a set of policies at global, European, national, regional and local level. These policies are divided into two groups: mitigation policies, aiming to reduce greenhouse gas emissions and adaptation policies aiming to tackle the effects of climate change. The process followed to tackle the problem of adaptation is a cyclical procedure: a top down process that conclude to a bottom up process, from the government to the society and the exact opposite process to keep the strategy “alive”. Our study focuses mainly on the top down process, which means that policies are promoted from the international and European levels in society. For the European Union, tackling climate change is a top priority and therefore has developed a governance system that has a dual role. On the one hand, it has to support the commitments signed through the international conventions and the targets that sets itself and, on the other hand, ought to support its Member States in their efforts to organize and prepare themselves to tackle climate change. These efforts seem to be intensified during the period we pass through and in the context of Europe programming «Europe 2020», in which each region and country has to develop and implement its own adaptation strategy. In this study an overview of the climate policy at international and European level is presented critically and it is under investigation how the climate policy is specified at national, regional and local level regarding to the adaptation strategies. This work is conducting a comparative analysis in a set of countries located in two geographically remote regions of the European Union: the Baltic region and the Mediterranean region that are characterized as the “hot spots” of the Europe. The most important findings of the study focus on identifying the strengths and weaknesses of strategies that will give positive or negative signs in the implementation of strategies through the consideration15 of the following factors: dissemination of information, integration into other policies, multi-level governance, legislative framework for the support, monitoring and control of the strategy, research and development, investments and funding. Finally, knowledge gaps are identified and proposals for further research are included.