Εθνικά κόμματα και πρώιμος μακεδονισμός: η πολιτική και κοινωνική διάσταση της εθνικής διαπάλης στην ύστερη οθωμανική Μακεδονία

Abstract

Αντικείμενο της διατριβής αποτελεί η ανάλυση των πολιτικών μορφών που πήρε η εθνική αντιπαράθεση στο εσωτερικό των σλαβόφωνων χριστιανικών κοινοτήτων της Μακεδονίας, από τα μέσα του ΙΘ΄ αι. μέχρι τις παραμονές των Βαλκανικών πολέμων. Η επικέντρωση του ενδιαφέροντος στις σλαβόφωνες κοινότητες οφείλεται στο γεγονός ότι αυτές αποτέλεσαν το κυριότερο μήλο της έριδας μεταξύ των αντιμαχόμενων βαλκανικών εθνικισμών της εποχής, με τελικό αποτέλεσμα την ανάπτυξη στο εσωτερικό τους μιας ποικιλίας στάσεων, στρατεύσεων και συμπεριφορών, ατομικών ή συλλογικών, απέναντι στα αντίστοιχα εθνικά κέντρα και κινήματα. Η ιδιομορφία της πολλαπλής διεκδίκησης του ίδιου πληθυσμού από μια πλειάδα εθνικών κέντρων καθιστά μάλιστα στην περίπτωση αυτή ευκρινέστερους τους μηχανισμούς και τις διαδικασίες παραγωγής, διάδοσης και εγχάραξης της εθνικής συνείδησης απ’ ό,τι σε «ομαλότερες» και λιγότερο πολύπλοκες εθνογενέσεις. Κομβικό σημείο της διαπραγμάτευσης αποτελεί η μελέτη των αντιμαχόμενων χριστιανικών εθνικισμών της ύστερης οθωμανικής Μακεδονίας ως πολιτικών παρατάξεων, μερίδων ή κομμάτων, ορολογία που κυριαρχεί στα κείμενα της εποχής αλλά έχει εκτοπιστεί από τις μεταγενέστερες αναλύσεις ως αποτέλεσμα της επικράτησης ουσιοκρατικών και αυτοαναφορικών προσλήψεων του εθνικού φαινομένου. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ισόρροπη παρουσίαση της ποικιλομορφίας των τότε επιλογών, με αναζήτηση των κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και ιδεολογικών παραγόντων που προσδιόρισαν σε κάθε περίπτωση την έκβαση αυτής της διαδικασίας, χωρίς επιδιώξεις ιστοριογραφικής «δικαίωσης» οποιουδήποτε από τους αντίπαλους εθνικισμούς.