Διεθνές δίκαιο, γεωπολιτικές και γεωοικονομικές επιδιώξεις στην Αρκτική: το δικαίωμα ναυσιπλοΐας και η εφαρμογή του στις σύγχρονες θαλάσσιες μεταφορές

Abstract

Το παρόν πόνημα εστιάζει στην Αρκτική ως μία περιοχή η οποία έρχεται δυναμικά στο προσκήνιο, προσελκύοντας έντονο ενδιαφέρον όχι μόνο από τους μελετητές του κλίματος, αλλά και από τους δρώντες καθώς και μελετητές της (γεω)πολιτικής και οικονομικής σκηνής. Συχνά κατά τη μελέτη συναντάται το δίλημμα εάν η πολιτική έπεται της οικονομίας ή το αντίστροφο, κάτι που θα μπορούσε να λεχθεί ότι αποτελεί ψευδοδίλημμα, λόγω της βαθιάς διασύνδεσής τους. Ενδεικτική της σοβαρότητας των εξελίξεων είναι η κατηγοριοποίηση της αδυναμίας διαχείρισης και προσαρμογής της κλιματικής αλλαγής ως απειλή μεγαλύτερη και από αυτή των όπλων μαζικής καταστροφής. Το περιβάλλον, η γεωπολιτική και η γεωοικονομία της Αρκτικής αφενός είναι εν πολλοίς ρευστά, αφετέρου αποτελούν βασικές παραμέτρους της πορείας και για το λόγο αυτό εξετάζοντα χωριστά. Η Αρκτική είναι μία περιοχή, η οποία περικλείει τόσο διαφορετικές προκλήσεις ώστε είναι αδύνατο να προσεγγιστεί υπό ένα μόνο πρίσμα. Η γεωπολιτική προσφέρει τον πλέον πρόσφορο φακό, μιας που εσωκλείει παράγοντες πολιτικούς, οικονομικούς, ενεργειακούς, περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς, αλλά και ιστορικούς. Soft και hard politics βρίσκουν εδώ την πιο παραστατική απεικόνισή τους με το μελετητή να ξεκινάει ένα ταξίδι γεμάτο εκπλήξεις, απρόσμενες συνδέσεις και αντικρουόμενες πολιτικές δρώντων, κρατικών και μη. Η αγωνία για τα μελλοντικά δρώμενα είναι έντονη, προκειμένου το σήμερα να μην αποτελέσει για τους μελετητές αργότερα, ξεκάθαρο σημείο όπου η ανθρωπότητα θα έπρεπε να είχε αλλάξει ρότα για να αποτρέψει την οριστική μετάλλαξη του διεθνούς τοπίου. Προκειμένου να καταδειχθεί η σημασία και η περιπλοκότητα της Αρκτικής, ακολουθήθηκε μία διεπιστημονική (interdisciplinary) προσέγγιση, αφού οι εξελίξεις σημειώνονται παράλληλα σε διαφορετικά επίπεδα και πεδία. Έχει νόημα η εξέτασή τους παράλληλα αφού δεν είναι αυθύπαρκτες, τουναντίον σχηματίζουν ένα πολυεπίπεδο πλέγμα, ένα δυναμικό σύστημα με ευαίσθητες όσο και πολύτιμες ισορροπίες. Η γεωπολιτική αποτελεί το καταλληλότερο πλαίσιο ανάλυσης δεδομένου ότι χρησιμοποιεί τη γεωγραφία για την ερμηνεία των πολιτικών εξελίξεων. Τα κράτη παραμένουν οι βασικοί δρώντες του διεθνούς συστήματος με τις ενέργειες και τις αποφάσεις τους να υπαγορεύονται από το συμφέρον. Η κλιματική αλλαγή είναι μία πρόκληση της εποχής μας και η Αρκτική έχει γίνει η κεντρική σκηνή της διαμάχης. Ο ρόλος της τον 21ο αιώνα αναφορικά με τα κεντρικά ζητήματα του παγκόσμιου μέλλοντος, δηλαδή την κλιματική αλλαγή, την ενεργειακή ασφάλεια, την παγκοσμιοποίηση αλλά και την ισορροπία μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας αναμένεται κεντρικός, με την έξοδό της από την ιστορική απομόνωση να είναι γεγονός. Γίνεται επομένως αντιληπτός ο λόγος γιατί μας αφορά και (θα) πρέπει να μας απασχολεί το μέλλον της περιοχής. Όσο (ενεργειακά και στρατηγικά) πολύτιμοι και αν είναι οι φυσικοί πόροι, το κόστος μιας κούρσας εξοπλισμών ή της καταστροφής του οικοσυστήματος είναι δυσανάλογο. Στη διατριβή γίνεται μια παρουσίαση της περιοχής και διερεύνηση στο μεγαλύτερο δυνατό βάθος που η διεπιστημονικότητα του αντικειμένου επιτρέπει, καθώς και των μεταβλητών αυτής της τόσο περίπλοκης «αρκτικής εξίσωσης».