Μαθητική διαρροή, κοινωνικός αποκλεισμός και επανεκπαίδευση: μελέτη σε δομές εκπαίδευσης ενηλίκων

Abstract

Στόχος της παρούσας έρευνας είναι να μελετηθούν οι κύριοι παράγοντες που οδηγούν στη Μαθητική Διαρροή, οι συνέπειες αυτής και η σχέση τους με τον Κοινωνικού Αποκλεισμό, τα κίνητρα και οι προσδοκίες που ωθούν τους διαρρέοντες μαθητές στην εκπαίδευση και ο βαθμός ικανοποίησης από την εκ νέου συμμετοχή σε εκπαιδευτικά ιδρύματα που τους παρέχουν μία δεύτερη ευκαιρία. Τα φαινόμενα που ερευνώνται στην παρούσα εργασία είναι η Μαθητική Διαρροή (ΜΔ), ο Κοινωνικός Αποκλεισμός (ΚΑ), τα Κίνητρα και οι Προσδοκίες Επανεκπαίδευσης, ο Βαθμός Ικανοποίησης από την εκπαίδευση ενηλίκων καθώς και η σχέση μεταξύ των φαινομένων ΜΔ, ΚΑ και Κινήτρων Επανεκπαίδευσης. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε εκπαιδευόμενους και εκπαιδευτικούς, σε δύο ομάδες δομών επανεκπαίδευσης, στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) και στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας Καταστημάτων Κράτησης (ΣΔΕΚΚ). Το θεωρητικό μέρος αποτελείται από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με τους παράγοντες που επιδρούν στη Μαθητική Διαρροή, στον Κοινωνικό Αποκλεισμό και στα Κίνητα και Προσδοκίες Επανεκπαίδευσης που περικλείουν το εξεταζόμενο φαινόμενο και από μία περιγραφή των δομών ενηλίκων που οδηγούν στην ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με τους παράγοντες που επιδρούν στη ΜΔ, στον ΚΑ και στα Κίνητρα και Προσδοκίες Επανεκπαίδευσης οδηγεί στη διαμόρφωση ενός μοντέλου που συνδέει τα τρία φαινόμενα. Ειδικότερα, υποστηρίζεται ότι η ΜΔ συχνά οδηγεί σε ΚΑ και οι αρνητικές συνέπειες που βιώνουν τα διαρρέοντα και κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα ωθούν στην απόφαση επανεκπαίδευσης. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό διαμορφώνονται τα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα: i. Ποια είναι τα Αίτια που ωθούν τους εκπαιδευόμενους στην Μαθητική Διαρροή; ii. Ποίες είναι οι Συνέπειες της Μαθητικής Διαρροής οι οποίες σε μεγάλο βαθμό αποτελούν και Αίτια Κοινωνικού Αποκλεισμού; iii. Σε ποιο βαθμό οι Συνέπειες της ΜΔ και Αίτια του ΚΑ δημιουργούν Κίνητρα και Προσδοκίες Επανεκπαίδευσης και ποια είναι αυτά; iv. Ποιος είναι ο Βαθμός Ικανοποίησης από τους θεσμούς επανεκπαίδευσης ενηλίκων που προσφέρουν τα ΣΔΕ στους διαρρέοντες μαθητές; Πληρούν τον σκοπό τους; Οι τέσσερις αυτοί άξονες διερευνώνται αφενός για τους εκπαιδευόμενους σε επίπεδο ΣΔΕ και ΣΔΕΚΚ και αφετέρου για τους εκπαιδευτικούς σε επίπεδο ΣΔΕ και ΣΔΕΚΚ, οδηγώντας σε δυο βασικές έρευνες κάθε μια από τις οποίες περιλαμβάνει δυο υποέρευνες ως εξής: Έρευνα Α. Απόψεις εκπαιδευομένων και εκπαιδευτικών ΣΔΕ: • Υποέρευνα Α1. Απόψεις εκπαιδευομένων ΣΔΕ (1.425 εκπαιδευόμενοι/ συμμετέχοντες από ένα σύνολο πληθυσμού 5.474). • Υποέρευνα Α2. Απόψεις εκπαιδευτικών ΣΔΕ. (302 εκπαιδευόμενοι/ συμμετέχοντες από ένα σύνολο πληθυσμού 1.043) Έρευνα Β. Απόψεις εκπαιδευομένων και εκπαιδευτικών ΣΔΕΚΚ: • Υποέρευνα Β1. Απόψεις εκπαιδευομένων ΣΔΕΚΚ. (249 εκπαιδευόμενοι/ συμμετέχοντες από ένα σύνολο πληθυσμού 830) • Υποέρευνα Β2. Απόψεις εκπαιδευτικών ΣΔΕΚΚ. (65 εκπαιδευόμενοι/ συμμετέχοντες από ένα σύνολο πληθυσμού 120) Πραγματοποιείται μία εμπειρική διερεύνηση των Α1, Α2, Β1 και Β2 εφαρμόζοντας μια ποσοτική προσέγγιση. Το κύριο εργαλείο κάθε έρευνας είναι ένα ερωτηματολόγιο που περιλαμβάνει διαφορετικές ενότητες που αναφέρονται ξεχωριστά σε ΜΔ, ΚΑ, Κίνητρα και Προσδοκίες Επανεκπαίδευσης και Βαθμός Ικανοποίησης από τη φοίτηση στα ΣΔΕ. Τα ερωτηματολόγια είναι πανομοιότυπα και για τις τέσσερις έρευνες, που επιτρέπουν συγκρίσεις μεταξύ των διαφορετικών ομάδων συμμετεχόντων. Η επεξεργασία των δεδομένων περιλαμβάνει κατηγοριοποίηση των μεταβλητών της ΜΔ σε τέσσερις κατηγορίες/διαστάσεις (οικονομικές-επαγγελματικές, κοινωνικές-οικογενειακές, εκπαιδευτικές και ατομικές) μέσω παραγοντικής ανάλυσης. Η ίδια προσέγγιση ακολουθείται και για τις μεταβλητές συνεπειών ΜΔ-που μπορούν να θεωρηθούν επίσης μεταβλητές ΚΑ-, όπως επίσης και για τις μεταβλητές που επηρεάζουν τα Κίνητρα και τις Προσδοκίες Επανεκπαίδευσης. Η ομαδοποίηση σε τέσσερις κατηγορίες εμφανίζεται με συνέπεια σχεδόν και στα τρία φαινόμενα (ΜΔ, ΚΑ, Κίνητρα και Προσδοκίες Επανεκπαίδευσης) και στις τέσσερις έρευνες (Α1, Α2, Β1, Β2) και βοηθά σε όλα τα επακόλουθα βήματα της εμπειρικής ανάλυσης. Μια περιγραφική προσέγγιση για τις μεταβλητές σε κάθε κατηγορία αποκαλύπτει τη σχετική σημασία κάθε διάστασης για κάθε φαινόμενο και κάθε δείγμα. Οι επαγωγικές στατιστικές δοκιμές που εφαρμόστηκαν αποκάλυψαν κάποια ενδιαφέροντα αποτελέσματα, μεταξύ των οποίων την (περιορισμένη) σημασία των δημογραφικών παραγόντων και συγκεκριμένα του φύλου, της χώρας προέλευσης, της επαγγελματικής ειδικότητας και του τύπου του καταστήματος κράτησης. Η κατασκευή συνολικών μεταβλητών για κάθε διάσταση της ΜΔ, του ΚΑ και των Κινήτρων και Προσδοκιών Επανεκπαίδευσης, καθώς και η κατασκευή μιας συνολικής μεταβλητής για κάθε φαινόμενο ως σύνολο επέτρεψε τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των φαινομένων μέσω συσχέτισης και γραμμικής παλινδρόμησης. Το γενικό συμπέρασμα της μελέτης περιλαμβάνει την επιβεβαίωση της ποικιλίας των παραγόντων που καθορίζουν τη ΜΔ και προτείνει μια ομαδοποίηση των μεταβλητών κάθε φαινομένου σε τέσσερις διαστάσεις -την οικονομική, την κοινωνική, την εκπαιδευτική και την ατομική, επισημαίνοντας τη σημασία της οικονομικής-επαγγελματικής διάστασης στο πλαίσιο των αιτίων της ΜΔ. Επίσης, η μελέτη αποκαλύπτει τη σχετική σημασία ορισμένων από τις μεταβλητές που περιλαμβάνονται στη σύνθεση κάθε διάστασης. Δεύτερον, η μελέτη επιβεβαιώνει ότι οι επιδράσεις της ΜΔ ενεργούν ως αίτια ΚΑ, προκαλεί και υποστηρίζει μια παρόμοια κατηγοριοποίηση των αιτιών ΚΑ, υπογραμμίζοντας και πάλι τη σημασία των οικονομικών-επαγγελματικών συνεπειών της ΜΔ-αιτιών του ΚΑ. Τρίτον, όσον αφορά τα Κίνητρα και τις Προσδοκίες Επανεκπαίδευσης, η εργασία τονίζει την ανάγκη ενσωμάτωσης των εκπαιδευτικών αναγκών στις διάφορες κατηγορίες κινήτρων και αποκαλύπτει τη σημασία των χαμηλότερων κατηγοριών αναγκών για τους συγκεκριμένους πληθυσμούς. Τέταρτον, όσον αφορά τον αντίκτυπο του ΚΑ στη δημιουργία κινήτρων, η ανάλυση συσχέτισης δείχνει ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των απόψεων των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευόμενων των ΣΔΕ και των απόψεων των εκπαιδευτικών των ΣΔΕΚΚ, και ότι ο αντίκτυπος του ΚΑ στην προσωπική εμπειρία των μαθητών είναι στατιστικά σημαντική. Τέλος, όσον αφορά τον βαθμό ικανοποίησης των εκπαιδευτικών και των μαθητών στα υπό εξέταση ιδρύματα επιβεβαιώνεται εν μέρει και στις τέσσερις έρευνες, καθώς και οι εκπαιδευτικοί και οι εκπαιδευόμενοι φαίνονται ικανοποιημένοι από το ΣΔΕ και το ΣΔΕΚΚ, αλλά πιστεύουν ότι πρέπει να ενισχυθεί από άποψη υποδομής, προγράμματος σπουδών, οργάνωσης και ανθρώπινου δυναμικού.