Οι κοινωνικό-πολιτικές επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών: η δημόσια διοίκηση, το διεθνές θεσμικό πλαίσιο και ο ρόλος της εκπαίδευσης στη σωστή διαχείρισή τους (με έμφαση στις φυσικές καταστροφές στην Ελλάδα από το 1900 έως σήμερα)

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή, πριν καν τεθεί το ερευνητικό της ερώτημα, θέτει ως προϋπόθεση για την απάντηση του την κατανόηση του πότε, που, γιατί και πως συμβαίνουν οι φυσικές καταστροφές, ως το πρώτο βήμα για τον περιορισμό της επίδρασής τους στην ανθρώπινη ζωή. Μόνο μέσω αυτής της κατανόησης, θα υπάρξει περιορισμός των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που αυξάνουν τη συχνότητα, το μέγεθος και τη σφοδρότητα εμφάνισης μιας φυσικής καταστροφής. Ο ρόλος της εκπαίδευσης στη σωστή διαχείριση των φυσικών καταστροφών μελετάται εδώ σε επίπεδο πληθυσμού και σε επίπεδο κρατικών φορέων ανά αρμοδιότητα. Η εξέταση επικεντρώνεται στην ελληνική δημόσια διοίκηση ενώ το ζητούμενο της σωστής διαχείρισης των φυσικών καταστροφών εξετάζεται στα πλαίσια του δημοσίου διεθνούς δικαίου, του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του εθνικού δικαίου. Η συζήτηση του ερευνητικού ερωτήματος περιλαμβάνει την παραδοχή πως τα κράτη (και ειδικότερα η Ελλάδα) θα πρέπει να έχουν στην διάθεσή τους κατάλληλα και επαρκή μέσα (υποδομές, κ.λ.π.) για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και πως αυτό αποτελεί υποχρέωση των κρατών στο πλαίσιο της προστασίας που πρέπει να προσφέρουν στο σύνολο του πληθυσμού από κάθε κίνδυνο. Το ερώτημα είναι εάν: (α) Προσφέρεται αυτή η προστασία από τον ευρύτερο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα (β) Υπάρχουν διεθνή/ευρωπαϊκά πρότυπα για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, ή/και διεθνή και ευρωπαϊκά κανονιστικά κείμενα (γ) Υπάρχουν κατάλληλα παραδείγματα για να εξεταστεί εάν οι φυσικές καταστροφές και κυρίως οι συνέπειές τους έχουν αντιμετωπιστεί με επιτυχία στην Ελλάδα. Μέρος της διατριβής αυτής, καταπιάνεται με την εξέταση του πλημμυρικού φαινομένου ως μελέτη περίπτωσης, συγκεκριμένων συμβάντων και συγκεκριμένης περιοχής, αφού προηγηθεί αυτής μια γενικότερη εξέταση των διαφορετικών σχολών προσέγγισης των φυσικών καταστροφών διεθνώς και μια ειδικότερη εξέταση των σημαντικότερων καταστροφικών συμβάντων στην Ελλάδα από το 1900 έως σήμερα. Η περιοχή που εξετάζεται στη διατριβή αυτή είναι ο Δήμος Μάνδρας Ειδυλλίας στο Νομό Αττικής. Η επιλογή για την εξέταση της συγκεκριμένης φυσικής καταστροφής βασίστηκε τόσο στη συχνότητα του πλημμυρικού φαινομένου όσο και στη σημαντικότητα του πολύνεκρου πλημμυρικού συμβάντος στη Μάνδρα Αττικής το 2017. Η κατάταξη σημαντικότητας των συμβάντων στην παραπάνω περιοχή έχει πραγματοποιηθεί από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς μέχρι και το 2011. Η διατριβή αυτή εξετάζει τα σημαντικά συμβάντα μετά το 2011 και μέχρι σήμερα. Οι παραπάνω καταγραφές (μετά το 2011) αφορούν σε αιτίες, παραλήψεις και διαπιστώσεις σχετικά με το μέγεθος των καταστροφών. Οι διαπιστώσεις αυτές αποτυπώνουν την λανθασμένη επικρατούσα αντίληψη για τις πλημμύρες που οδηγεί και στην ανάλογη διαχείρισή τους. Τα αποτελέσματα της διατριβής αυτής συγκλίνουν στην ανάγκη της καθιέρωσης μιας υποχρεωτικής επιμόρφωσης (σε επίπεδο σχολικών μονάδων και υπαλλήλων σε φορείς του δημόσιου τομέα) σε θέματα σωστής διαχείρισης φυσικών καταστροφών. Η διαδικασία της συμμετοχικής διαχείρισης (πολιτείας και πολιτών), μέσω της ανταλλαγής γνώσης είτε με υποχρεωτικό είτε με προαιρετικό χαρακτήρα, πρέπει να έχει τακτικό και μόνιμο ορίζοντα. Κάθε δραστηριότητα με αυτά τα δύο χαρακτηριστικά, έχει αυξημένες πιθανότητες να επιτύχει το στόχο της. Μέσω ενός τακτικού και μόνιμου χαρακτήρα θα δημιουργηθούν οι βάσεις για την ανάπτυξη μιας κοινής αντίληψης κινδύνου στις φυσικές καταστροφές.