Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913 : πολιτισμικές αναπαραστάσεις της Οθωμανικής Τουρκίας και των Βαλκανικών λαών στις εφημερίδες "Ακρόπολις" και ¨Σκριπ".

Abstract

Η παρούσα εργασία επιχειρεί να προσεγγίσει τη σύγκρουση των δύο Βαλκανικών Πολέμων του 1912-1913 μέσα από το συμβολικό λόγο που αρθρώνουν γι' αυτή δύο αθηναϊκές εφημερίδες, η Ακρόπολη και το Σκριπ. Βασικός στόχος είναι να αναδείξουμε πώς επιχειρήθηκε να αναπαρασταθεί πολιτισμικά η σύγκρουση στον τύπο της εποχής, ποιες ήταν οι λογοθετικές αφετηρίες αυτής της αναπαράστασης και ποια τα λογοθετικά σχήματα που επιστρατεύτηκαν για να την υπηρετήσουν και σε ποιο γενικότερο ερμηνευτικό πλαίσιο εντάχθηκαν. Πιο συγκεκριμένα, θα παρουσιάσουμε τους πολλαπλούς τρόπους και εκδοχές σε γλωσσικό και εικονιστικό επίπεδο με τα οποία στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία οι εφημερίδες συγκρότησαν αναπαριστώντας αξιολογικά την εικόνα - ταυτότητα του εθνικά, φυλετικά, θρησκευτικά "άλλου", σύμμαχου ή αντίπαλου, αντικατοπτρίζοντας συγχρόνως μέσα από αυτή την αναπαράσταση τις παραδοχές της κοινωνίας γι' αυτόν. Πώς επηρέασαν οι λογοθετικοί σχηματισμοί, οι συμβολικές κατηγορίες της Ανατολής και της Δύσης, που παρήγαγε ο νεωτερικός δυτικός λόγος του 19ου αιώνα, αλλά και η ευρέως εδραιωμένη πεποίθηση για την ανωτερότητα του δυτικού πολιτισμού και συνακόλουθα της Ελλάδας ως εκπροσώπου του στα Βαλκάνια, τον γηγενή εθνικό λόγο, προκειμένου αυτός να αναπαραστήσει την εθνική εξόρμηση του ελλαδικού βασιλείου πρώτα στο πλευρό των βαλκάνιων συμμάχων του εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας και διαδοχικά εναντίον των Βούλγαρων, των πρώην συμμάχων; Θα διαπιστώσουμε πως, παρά τη διαφορετική πολιτική τοποθέτηση των δύο εφημερίδων, αυτές συγκλίνουν στον εθνικό λόγο που εκφέρουν, "μοιράζονται συγκεκριμένα λογοθετικά στοιχεία και μπορούν να ενταχθούν στον ίδιο λογοθετικό σχηματισμό". Ποια ήταν τα συμφραζόμενα που ενοποίησαν το λόγο τους; Θα ανακαλύψουμε, επίσης, τη ρευστότητα στην οποία υπόκειται η πολιτισμική αναπαράσταση, η ταυτότητα, η εικόνα του "άλλου" (Βούλγαρου), η οποία αναπροσαρμόζεται, αναδιαμορφώνεται ανάλογα με την ιστορική συγκυρία, αλλά και τη γερά εδραιωμένη αυτοσυνείδηση - αυτοεικόνα των υποκειμένων του εθνικού λόγου για τον εκπολιτιστικό ρόλο της Ελλάδας, που βρίσκονται σε συνεχή διάλογο με τις πολιτικές και ιδεολογικές σκοπιμότητες της περιόδου, σχέση που τις καθιστά μεταβαλλόμενες όσο και διακυμαινόμενες. Και όλα αυτά βέβαια χωρίς να μας διαφεύγει το γεγονός πως όλες αυτές οι αναπαραστάσεις και τα νοήματα, οι μορφές γνώσης που εδραίωσαν ο εθνικισμός και η Δύση στην ουσία μάς ανοίγουν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον παράθυρο ώστε να κατανοήσουμε το πώς συμμετείχαν στον τρόπο με τον οποίο άτομα και συλλογικότητες της εποχής οργάνωναν την πραγματικότητα και την προσλάμβαναν, συγκροτούσαν την ταυτότητά τους και παρήγαγαν την αυτοεικόνα τους και την εικόνα των άλλων, μετασχημάτιζαν εν τέλει την κοινωνία μέσα στην οποία ζούσαν .Αρχικά, στην εισαγωγή της εκθέσαμε το πλαίσιο, τους άξονες που θα αποτελέσουν τη βάση για την προσέγγισή μας. Επίσης, σ' αυτό το τμήμα της εργασίας παρουσιάζεται και η μεθοδολογία που ακολουθήσαμε, η οποία βασίστηκε στην αποδελτίωση του κειμενικού και οπτικού υλικού - λόγου δύο αθηναϊκών εφημερίδων, της "Ακροπόλεως" και του "Σκριπ". Μετά την εισαγωγή θα ακολουθήσει μια σύντομη παρουσίαση του προφίλ των δύο εφημερίδων. Στο πρώτο κεφάλαιο, την ιστορική αναδρομή, θα αναφερθούμε σύντομα στις ιδεολογικοπολιτικές συνθήκες και εξελίξεις του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα μέχρι και τις παραμονές της έναρξης του Α' Βαλκανικού πολέμου κι επίσης θα εκθέσουμε συνοπτικά τα σημαντικότερα γεγονότα από τον Οκτώβριο του 1912, οπότε και έχουμε την κήρυξη του πολέμου και την είσοδο του ελληνικού κράτους σε αυτόν, μέχρι και την Συνθήκη ειρήνης του Βουκουρεστίου που συνομολογήθηκε στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου του 1913 και σήμαινε τη λήξη των εχθροπραξιών του Β' Βαλκανικού πολέμου. Το επόμενο κεφάλαιο αποτελεί και το κύριο μέρος της εργασίας, δηλαδή την παρουσίαση των πολιτισμικών αναπαραστάσεων της Οθωμανικής Ανατολής και των Βαλκανικών λαών στα φύλλα των εφημερίδων με βάση το πλαίσιο που θέσαμε στην Εισαγωγή της παρούσης. Είναι χωρισμένο σε τρία υποκεφάλαια τα οποία συντονίζονται με την εξέλιξη της πολεμικής αντιπαράθεσης και την εξωτερική πολιτική της περιόδου, αλλά παράλληλα έγινε προσπάθεια να ακολουθηθεί και μια θεματική παρουσίαση. Σε ξεχωριστό κεφάλαιο, επίσης, στη συνέχεια, θα σχολιαστεί, ύστερα από μια μικρή εισαγωγή, μέρος του οπτικού υλικού που συγκεντρώσαμε και από τις δύο εφημερίδες, ενώ όλο το αποδελτιωμένο οπτικό υλικό θα συμπεριληφθεί στο Παράρτημα στο τέλος της εργασίας. Τέλος, θα ολοκληρώσουμε με συμπεράσματα και με την παράθεση των βιβλιογραφικών και άλλων πηγών.