Αντίσταση και εμφύλιος πόλεμος στη Λέσβο: από τη λαϊκή εξουσία στους «εθελοντές της κακουχίας», 1941-1950

Abstract

Η εργασία αναφέρεται σε πλευρές της πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας της Λέσβου τη δεκαετία 1941 - 1950 και είναι χωρισμένη σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος εστιάζεται στις όψεις της λεσβιακής κοινωνίας την περίοδο της Κατοχής, την διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και τη στάση τμημάτων της τοπικής κοινωνίας απέναντι στους κατακτητές. Στο δεύτερο κεφάλαιο προσεγγίζεται ο τρόπος που στήθηκε και εδραιώθηκε το ΕΑΜ στη Λέσβο, οι ιδιαιτερότητες της ανάδειξης του στη μόνη αντιστασιακή οργάνωση στη Λέσβο, οι κοινωνικές του αναφορές και ο τρόπος που διεύρυνε την κοινωνική και πολιτική του απήχηση. Διερευνώνται ακόμα οι διαφορές της μετακατοχικής εξουσίας στη Λέσβο σε σχέση με τα γειτονικά νησιά του Αιγαίου και προσεγγίζονται οι λόγοι για τους οποίους εμφανίστηκαν αυτές. Εξετάζονται και διερευνώνται οι τομές που έφεραν στην τοπική κοινωνία νέοι θεσμοί, όπως η λαϊκή πολιτοφυλακή, η λαϊκή αυτοδιοίκηση, η λαϊκή δικαιοσύνη και ο λαϊκός στρατός. Στο μέρος αυτό εξετάζονται ακόμα οι κοινωνικοί και πολιτικοί αντίπαλοι που ανέδειξε η ΕΑΜική εξουσία, καθώς και οι τρόποι που οι αντίπαλοι αυτοί επεχείρησαν να την ανατρέψουν. Διερευνάται πώς οι γενικότερες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα την κρίσιμη τριετία 1944 – 1946, διαμόρφωσαν μια νέα πολιτική κατάσταση και στη Λέσβο, παρά το γεγονός ότι η πολιτική και κοινωνική απήχηση που κατέκτησε το ΕΑΜ στη Κατοχή, εξακολουθούσε να παραμένει ισχυρή. Τέλος, στο τρίτο και τελευταίο μέρος εξετάζονται τα αίτια που οδήγησαν ώστε η σύγκρουση να γίνει ένοπλη και τίθεται το ζήτημα του βάθους και του εύρους των αντιθέσεων που αυτή διαμόρφωσε στη τοπική κοινωνία, καθώς και ο τρόπος που η τοπική και κεντρική ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ χειρίστηκε πολιτικά, κρίσιμα ζητήματα της περιόδου. Τόσο στο δεύτερο, όσο και στο τρίτο κεφάλαιο θίγονται μια σειρά από σημαντικά ερωτήματα, όπως το αν συνιστούν κοινωνική επανάσταση οι τομές που επιχείρησε το οκτάμηνο της εξουσίας του το ΕΑΜ στη Λέσβο, ο ρόλος της άρχουσας τάξης και οι συμμαχίες της, είτε με τους γερμανούς κατακτητές, είτε με τους Άγγλους στη συνέχεια, η καταλυτική παρουσία του μετεμφυλιακού κράτους σε ρόλο παρακράτους και η πολιτική επάρκεια της τοπικής ηγεσίας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ την κρίσιμη τριετία 1944 – 1946. Τα ζητήματα αυτά πιστεύω ότι ανοίγουν νέα πεδία για μελλοντικές έρευνες