Διαχείριση αποβλήτων και περιβαλλοντική πιστοποίηση και επίδραση στην ανταγωνιστικότητα επιχειρήσεων φιλοξενίας και τουριστικών προορισμών

Abstract

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες ειδικότερα σε επίπεδο ευρωπαϊκής ένωσης, έχει θεσμοθετηθεί για τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων ένα πλαίσιο που στοχεύει σε μια περιβαλλοντικά φιλικότερη διαχείριση, με στόχο πόροι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα απόβλητα, να χρησιμοποιούνται, ώστε να σταματήσει η υπερβολική άντληση πόρων από τη φύση. Αυτή η διαχείριση, είναι το επίκεντρο της φιλοσοφίας της κυκλικής οικονομίας που εκτός από το επίπεδο της διαχείρισης των αποβλήτων, παρεμβαίνει κυρίως στο παραγωγικό μοντέλο, προς μια κατεύθυνση παραγωγής προϊόντων με περισσότερη χρήση ανακυκλώσιμων υλικών που για την παραγωγή τους απαιτούν λιγότερες πρώτες ύλες, άρα και λιγότερες φυσικές πρώτες ύλες.

Στην εισήγηση της οδηγίας για τα απόβλητα 2018/851 για την τροποποίηση της οδηγίας πλαίσιο 2008/98, στο σημείο 44, προδιαγράφεται πολύ καθαρά ο Ευρωπαϊκός στόχος για τη διαχείρισης των αποβλήτων ως εξής:

«Μέσω της προοδευτικής αύξησης των υφιστάμενων στόχων σχετικά με την προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων, θα πρέπει να διασφαλίζονται η ουσιαστική προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση ή η αποτελεσματική ανακύκλωση των υλικών αποβλήτων με οικονομική αξία, με παράλληλη εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος, και η επαναδιοχέτευση στην ευρωπαϊκή οικονομία των υλικών οικονομικής αξίας που υπάρχουν στα απόβλητα, ώστε να προαχθούν με τον τρόπο αυτό η πρωτοβουλία για τις πρώτες ύλες και η δημιουργία μίας κυκλικής οικονομίας».

Σε ότι αφορά τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων, οι στόχοι που τίθενται σε επίπεδο ΕΕ για τα κράτη μέλη, είναι η μείωση συνολικά των παραγόμενων αποβλήτων, η αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης στα αστικά απόβλητα (όπου ανακύκλωση είναι και η ξεχωριστή συλλογή και επεξεργασία βιοαποβλήτων) και σαφώς η μείωση του ποσοστού των αποβλήτων που οδηγείται σε ταφή, με στόχο το 10% το έτος 2035, σύμφωνα με την οδηγία 2018/850.

Στη χώρα μας τα απόβλητα τροφών είναι περίπου στο 40% (ΕΣΔΑ 2020 – 2030), είναι δηλαδή ένα πολύ μεγάλο τμήμα των αστικών αποβλήτων. Εκεί μάλιστα η χώρα μας είναι αρκετά πίσω γιατί μόλις το 5% από αυτά εκτρέπεται από την ταφή, ενώ το υπόλοιπο σήμερα θάβεται. Αναπτύσσονται την περίοδο αυτή δίκτυα ξεχωριστής συλλογής τους (καφέ κάδοι και απορριμματοφόρα), καθώς και μονάδες επεξεργασίας τους, οι οποίες παράγουν εδαφοβελτιωτικό υλικό (κομπόστ).

Ο τουριστικός κλάδος στη χώρα μας αναπτύσσεται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και οι αφίξεις τουριστών αυξάνονται διαρκώς, τάση που αναμένεται να ενισχυθεί τα επόμενα χρόνια, με δεδομένη την αύξηση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου στη δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, κυριότερες χώρες προέλευσης των φιλοξενούμενων στην Ελλάδα. Νέες αφίξεις και περισσότερες διαμονές στη χώρα, παράγουν όπως είναι προφανές περισσότερα απόβλητα. Μάλιστα στο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων γίνεται ειδική αναφορά στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων από τις τουριστικές ροές, που εκτιμάται ότι μπορεί να ανέλθουν στο επίπεδο των 7,5% του συνόλου των αστικών αποβλήτων της χώρας το έτος 2030.

Με δεδομένη τη χρονική συγκέντρωση (κυρίως τους θερινούς μήνες), τη γεωγραφική συγκέντρωσή τους γύρω από τους τουριστικούς προορισμούς, αλλά και με δεδομένο ότι οι αφίξεις στη χώρα προέρχονται από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Βορείου Αμερικής, χώρες δηλαδή με υψηλότερες επιδόσεις από τη χώρα μας, υποθέτουμε οι τουρίστες διαθέτουν υψηλό βαθμό ευαισθητοποίησης για το θέμα, άρα μπορούν να είναι δεκτικοί σε συμπεριφορές που θα στοχεύουν τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων με βάση τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις. Μάλιστα σημειώνουμε ότι η χώρα μας στην προσπάθειά της να «πιάσει» τους ευρωπαϊκούς στόχους στη διαχείριση των αποβλήτων, μπορεί να βρει ένα πολύτιμο σύμμαχο στον τουριστικό κλάδο.

Στην πτυχιακή εργασία αναλύονται και παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές πιστοποιήσεις, όπου κάποιες από αυτές προβλέπουν και διαδικασίες για τη διαχείριση των αποβλήτων, διαδικασίες συμβατές με τις νέες Ευρωπαϊκές Οδηγίες.

Το ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσο ο τομέας της παροχής τουριστικών υπηρεσιών, ξενοδοχεία και επιχειρήσεις εστίασης, αλλά και οι τοπικές αρχές στους τουριστικούς προορισμούς, είναι να τροχιά εφαρμογής των οδηγιών αυτών, είναι σε διαδικασία απόκτησης των απαραίτητων υποδομών, είναι σε διαδικασία σχεδιασμού ή υλοποίησής τους. Ερώτημα επίσης είναι του κατά πόσο μια περιβαλλοντική πιστοποίηση για τη διαχείριση των αποβλήτων μπορεί να υπάρξει και τι αποτελέσματα θα έχει, σε επίπεδο επιχείρηση ή τουριστικού προορισμού και τι επίδραση θα έχει στην αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων φιλοξενίας.

Στόχος της παρούσας εργασίας και συγκεκριμένο αντικείμενό της, είναι ακριβώς να ερευνήσει κατά πόσο ο κλάδος της φιλοξενίας, των ξενοδοχείων, έχει γνώση των οδηγιών αυτών, δρομολογεί την εφαρμογή τους, αν πιστεύει ότι η εφαρμογή τους είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και αν πιστεύει ότι μια περιβαλλοντική πιστοποίηση για την τήρηση των οδηγιών αυτών είναι δυνατό να βοηθήσει στην αύξηση των επισκεπτών και των κερδών τους.

Στόχος επίσης είναι και με τη βοήθεια της καταγραφής των απόψεων των υπευθύνων διαχείρισης των ξενοδοχειακών μονάδων για το θέμα, να καταλήξει προτάσεις πολιτικής και μεθόδους που θα βοηθήσουν τις ξενοδοχειακές μονάδες στη βελτίωση της διαχείρισης των αποβλήτων τους, ώστε να είναι συμβατές με την τήρηση των ευρωπαϊκών οδηγιών και να μειώσουν τα απόβλητα που οδηγούν σε ταφή, μειώνοντας έτσι και την οικονομική επιβάρυνση που από φέτος καλούνται να πληρώσουν για τα απορρίμματα αυτά.

Η μέθοδος που ακολουθείται στην εργασία, είναι η μελέτη και έρευνα των τάσεων σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων, ειδικά τις πιο πρόσφατες θεσμικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δηλαδή τις οδηγίες 2018/850, 2018/851 και 2018/852 και τη συσχέτιση των οδηγιών αυτών με τις περιβαλλοντικές πιστοποιήσεις που υπάρχουν σήμερα για τον ξενοδοχειακό κλάδο, καθώς και η εκτενής ανάγνωση σχετικής βιβλιογραφίας. Μελέτη γίνεται και στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο όπως αυτό αποτυπώνεται στη νομοθεσία, αλλά και στο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων 2020 – 2030.

Στα πλαίσια της εργασίας μας γίνεται έρευνα σε υπευθύνους ξενοδοχειακών επιχειρήσεων της χώρας, προκειμένου να προσεγγίσουμε σε ποιο βαθμό γνωρίζουν τις επερχόμενες εξελίξεις και υποχρεώσεις τους στη διαχείριση των αποβλήτων, πόσο έτοιμοι είναι για αυτές και πόσο πιστεύουν ότι αν ακολουθήσουν διαδικασίες που θα τους οδηγήσουν σε πιστοποίηση για τη διαχείριση των αποβλήτων, θα συμβάλει η πιστοποίηση αυτή και τα αποτελέσματά της, στην αύξηση της πελατειακής τους βάσης και της κερδοφορίας τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται.

Η έρευνα που έγινε δεν συγκέντρωσε τον απαιτούμενο αριθμό ερωτηματολογίων προκειμένου να υπάρξει επιστημονική στατιστική επεξεργασία. Εν τούτοις δείχνει σε συνδυασμό με ανάλογες έρευνες που έχει εκπονήσει η Ένωση Ξενοδόχων Ελλάδος, ότι υπάρχει θετικό κλίμα στην υλοποίηση των νέων ευρωπαϊκών κατευθύνσεων στη διαχείριση των αποβλήτων.

Τέλος μετά τη αξιολόγηση των ευρημάτων, προτείνονται παρεμβάσεις θεσμικού χαρακτήρα, αλλά και πρακτικές που μπορούν να ακολουθήσουν τα ξενοδοχεία για να πετύχουν καλύτερη διαχείριση στα απόβλητά τους. Το κατά πόσο αυτό, θα έχει θετική επίδραση στην αποτελεσματικότητά τους και στην κερδοφορία τους, είναι ζήτημα που σχετίζεται με πολλούς άλλους παράγοντες και μπορεί μελλοντικά σε άλλες έρευνες να προσεγγιστεί.

Ακολουθώντας την ανωτέρω μεθοδολογία, η πτυχιακή εργασία καταλήγει στο συμπέρασμα, ότι οι επιχειρήσεις φιλοξενίας γνωρίζουν αρκετά για τις επερχόμενες αλλαγές στη διαχείριση των αποβλήτων. Θεωρούν ότι αυτές είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και ότι θα συμβάλλουν θετικά στη μείωση των επιπτώσεων που έχει ο μαζικός τουρισμός στο περιβάλλον του τουριστικού προορισμού. Σε πολύ μεγάλο βαθμό προετοιμάζονται για την εφαρμογή στην πράξη των νέων οδηγιών και σε μεγάλο ποσοστό είναι διατεθειμένες να επενδύσουν σε αυτό. Θεωρούν ότι οι επισκέπτες είναι ευαισθητοποιημένοι σε θέματα περιβαλλοντικά και ειδικότερα στη διαχείριση των αποβλήτων, κάτι που επιβεβαιώνεται και από τη σχετική βιβλιογραφία. Θεωρούν επίσης ότι η εφαρμογή τους θα τους βελτιώσει την εικόνα και την αποτελεσματικότητά τους, ενώ είναι πρόθυμες σε πολύ μεγάλο βαθμό να συνεργαστούν με επιχειρήσεις του κλάδου τους, ώστε να βελτιώσουν συνολικά την εικόνα του τουριστικού τους προορισμού για το θέμα και να λάβουν πιστοποίηση για τον προορισμό. Τέλος φαίνεται ότι οι επιχειρήσεις έχουν μια μεγάλη δυσπιστία για την ικανότητα των τοπικών αρχών να τους υποστηρίξουν στη διαδικασία διαχείρισης των αποβλήτων τους, ενώ βλέπουν γενικά θετικά την εφαρμογή του «πληρώνω ότι πετάω», ενώ η πλειοψηφία από αυτές θα προτιμούσε να πληρώνει μόνη της τη διαχείριση των αποβλήτων τους και όχι να πληρώνει τον τοπικό Δήμο για αυτή.

Επιγραμματικά η πτυχιακή εργασία, προτείνει:

1. Την θέσπιση πιστοποιητικού περιβαλλοντικής διαχείρισης αποβλήτων, για τον τουριστικό προορισμό. Δεν κρίνεται σκόπιμο να υπάρχει άλλη μια πιστοποίηση σε επίπεδο επιχείρησης, διότι αυτές που υπάρχουν γενικά είναι επαρκείς και αν κάτι απαιτείται για αυτές, είναι ελαφρές τροποποιήσεις. Αντιθέτως δεν υπάρχει κάποιου είδους πιστοποίηση σε επίπεδο τουριστικού προορισμού σε σχέση με τη διαχείριση των αποβλήτων, η ύπαρξη του οποίου φαίνεται τόσο από τη βιβλιογραφία, όσο και από την έρευνα που κάναμε ότι θα έχει αποδοχή από τις τοπικές επιχειρήσεις και θα συμβάλει στη βελτίωση της εικόνας και πιθανά της αποτελεσματικότητας του τουριστικού προορισμού.

2. Τη δυνατότητα οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις να έχουν την επιλογή να εφαρμόζουν μόνες τους την αρχή «πληρώνω όσο πετάω» και να διαχειρίζονται μόνες τους τα απόβλητά τους, χωρίς να είναι υποχρεωμένες να συνεργάζονται και να πληρώνουν (με τον τρόπο που σήμερα πληρώνουν) τις τοπικές αρχές για τη διαχείριση των αποβλήτων τους.