Μηχανισμοί διαμόρφωσης της ιστορικής κουλτούρας και συνείδησης των φοιτητών και φοιτητριών των Παιδαγωγικών Τμημάτων

Abstract

Στη σημερινή εποχή της κυριαρχίας των Μέσων και της τεχνολογίας η αλληλεπίδραση των κοινωνιών με τις εμπειρίες του παρελθόντος δεν συντελείται μονοσήμαντα αλλά πολυεπίπεδα και πλουραλιστικά. Ένα ολόκληρο φάσμα θεσμικών και εξωθεσμικών μηχανισμών, συνυφασμένων με την πολιτιστική βιομηχανία και τη δημόσια ιστορία (public history) παράγει και διαχέει στη δημόσια σφαίρα, συχνά με βιομηχανοποιημένο τρόπο, εκλαϊκευμένες πολυτροπικές ιστορικές αναπαραστάσεις και αφηγήσεις για πτυχές του παρελθόντος, αξιοποιώντας για την επίτευξη του σκοπού αυτού έναν ολόκληρο αστερισμό ετερογενών και σε πολλές των περιπτώσεων ευφάνταστων πρακτικών. Η αναζωπύρωση της μνήμης «από τα κάτω», σε συνδυασμό με τον εντεινόμενο κατακερματισμό της ιστορικής γνώσης, τις διαρκείς επιπτυχώσεις της και την πολλαπλότητα των περιβαλλόντων στα οποία συγκροτούνται και αναπαράγονται συχνά αντιτιθέμενες ερμηνείες της, αν και εκδημοκρατίζουν και ριζοσπαστικοποιούν το παρελθόν συνάμα το εμπορευματοποιούν αναγάγοντάς το σε καταναλωτικό πολιτισμικό προϊόν ή επίδικο ζήτημα με πολιτικές, ιδεολογικές ή ταυτοτικές προεκτάσεις στο παρόν. Η κάθε μορφής πραγμάτευση του ιστορικού παρελθόντος, οι χρήσεις του στο παρόν και όλοι οι διαθέσιμοι επικοινωνιακοί τρόποι διαμέσου των οποίων συγκροτεί μια κοινωνία ιστορικά νοήματα και αντιλήψεις για τον εαυτό της, συνιστούν την ιστορική της κουλτούρα. Στη διαμόρφωση της τελευταίας, όπως και της ιστορικής συνείδησης, τον πρώτο λόγο δεν έχουν μόνο οι ιστορικοί ούτε ο σχολικός μηχανισμός. Δημοσιογράφοι, πολιτικά κόμματα, ιεράρχες, σκηνοθέτες κινηματογραφικών ταινιών, ξεναγοί, bloggers, φορείς της κοινωνίας των πολιτών, εκπαιδευτικοί, λογοτέχνες, μουσειολόγοι, ιστοριοδίφες, «τόποι μνήμης» κ.ά. συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό του κεφαλαίου της ιστορικής κουλτούρας με τα όσα παράγουν σε συμβολικό ή πρόδηλο επίπεδο, εγκαθιδρύοντας μια νέα πολυφωνική συνθήκη στη σχέση μιας κοινωνίας με το παρελθόν της, στον τρόπο που το εσωτερικεύει, το διαχειρίζεται, το αφηγηματοποιεί και το επανεγγράφει στο παρόν της, σύμφωνα με τις ανάγκες της και τις προσδοκίες της για το μέλλον. Οι εκπαιδευτικοί, ως διαμεσολαβητές των ιστορικών γνώσεων αλλά και ως «εντολοδόχοι» του επίσημου κρατικού αφηγήματος και της κυρίαρχης ιδεολογίας, έχουν επιφορτιστεί από κοινού με τις σχολικές τελετουργίες και τις επιτελέσεις (παρελάσεις, σχολικές γιορτές, θεατρικά δρώμενα με ιστορικό χαρακτήρα κ.λπ.) τον ρόλο του διαμορφωτή της ιστορικής αλλά και της εθνικής συνείδησης των μαθητών/-τριών. Οι προυϋπάρχουσες αντιλήψεις τους και η ιστορική τους κουλτούρα, αποτελούν απότοκα των δικών τους σχολικών χρόνων και της μετέπειτα επαφής τους με το ιστορικό παρελθόν αφενός στο στάδιο της αρχικής τους κατάρτισης στο πανεπιστήμιο και αφετέρου κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής τους πορείας. Ειδικά κατά τη φάση των σπουδών τους, η χαρτογράφηση του νοητικού τους ορίζοντα, των πηγών προέλευσης των ιστορικών τους γνώσεων, των αντιλήψεών τους και των αναπαραστάσεών τους για την ιστορία και την ταυτότητα, καθώς επίσης και των μηχανισμών που ασκούν μικρότερη ή μεγαλύτερη επίδραση στην ιστορική και πολιτισμική τους συνείδηση αλλά και στην υπό διαμόρφωση στο πανεπιστήμιο επιστημονική τους συγκρότηση αποτελεί αναγκαιότητα για την αναμόρφωση του μαθήματος της Ιστορίας στο σχολείο και τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων μαθησιακών και διδακτικών πρακτικών, έτσι ώστε αυτές να καταστούν συμβατές με τις επιστημολογικές εξελίξεις του πεδίου της Διδακτικής της Ιστορίας και τις πραγματικές συνθήκες και ανάγκες των καιρών. Η έρευνα που διενεργήθηκε σε 537 φοιτητές και φοιτήτριες των Παιδαγωγικών Τμημάτων (δασκάλων και νηπιαγωγών) της επικράτειας, στο πλαίσιο της παρούσας διδακτορικής διατριβής, συμβάλλει με τα ευρήματά της προς αυτή την κατεύθυνση.

In the modern media and technology dominated age, interaction between societies and past experiences is not unambiguous but multilevel and pluralistic. Popularized multimodal historical representations and narratives of aspects of the past are produced and diffused into the public sphere through a wide range of institutional and extra-institutional mechanisms, intertwined with cultural industry and public history, often in an industrialized way, employing a whole constellation of heterogeneous and in many cases creative practices. Notwithstanding the fact that the past is being democratized and radicalized by the resurgence of memory "from below", in combination with the intensifying fragmentation of historical knowledge and the multiplicity of environments in which often conflicting interpretations are formed and reproduced, it is also argued that the past is being commodified as a consumer cultural product or an issue at stake with political, ideological or identity implications in the present. Diverse ways of addressing the issue of historical past, its uses in the present and all the available means of communication through which a society constructs historical meanings and perceptions of itself, constitute its historical culture. In the formation of the latter, as well as of the historical consciousness, not only the historians nor the school mechanism have the first say. Journalists, political parties, hierarchs, film directors, tour guides, bloggers, civil society activists, educators, writers, museologists, historians, "places of remembrance", etc. contribute to the enrichment of historical culture with what they produce both on a symbolic and on non-symbolic level, establishing a new pluralistic condition in the relationship of a society to its past, in the way it internalizes, manages, narrates and rewrites it in its present, according to its needs and its expectations for the future. Teachers, as mediators of historical knowledge and "agents" of the official state narrative and the dominant ideology, have been entrusted with the responsibility of not only organizing school events (parades, school ceremonies, theatrical events of historical character, etc.) but also raising students’ historical and national awareness. Their pre-existing perceptions and their historical culture are the result of their own education and the subsequent contact with the historical past that they had during both their initial training at the university and their professional career. In particular, research on their cognitive perception, the sources of their historical knowledge, their representations of history and identity, as well as on the mechanisms that have a greater or lesser influence on their historical and cultural consciousness but also on their scientific development during their studies at the university, constitutes an integral part of the restructuring of the subject of History in schools and the modernization of the existing learning and teaching practices, so that they become compatible with the epistemological developments in the field of History Teaching and the real conditions and needs of the modern age. The findings of the research conducted for the purpose of the present doctoral dissertation involving 537 students of Greek Pedagogical Departments (teachers and kindergarten teachers) indicate the need for redesigning History learning and teaching practices in schools.