Σημεία συγκλίσεων και αποκλίσεων στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις κατά την περίοδο 2001-2013: η περίπτωση του Ιράκ και του Ισραήλ

Abstract

Στην παρούσα εργασία θα επιχειρήσουμε να εξετάσουμε τον ρόλο που διαδραματίζουν στην εξωτερική πολιτική των δύο χωρών εσωτερικοί παράγοντες, όπως τα τρομοκρατικά πλήγματα εναντίον των ΗΠΑ, καθώς και η ριζική αλλαγή που πραγματοποιήθηκε στην τουρκική πολιτική ζωή με τη σαρωτική εκλογική νίκη του ισλαμικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), το 2002. Τα γεγονότα αυτά είχαν σημαντική επίδραση στην εξωτερική πολιτική των δύο χωρών και, κατά συνέπεια, στις μεταξύ τους σχέσεις. Συγκεκριμένα, μείζονος σημασίας θεωρείται η στροφή της αμερικανικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή μετά την 11η Σεπτεμβρίου, όποτε η Ουάσιγκτον αποφάσισε ότι θα μπορούσε να επιτύχει πολλαπλούς στόχους αναδιαμορφώνοντας την περιφερειακή τάξη πραγμάτων. Αυτό σήμαινε ότι τουλάχιστον ορισμένες επιλογές της έφερναν σε δύσκολη θέση τοπικούς της συμμάχους, όπως η Τουρκία, που είχαν μέχρι τότε έναν σταθερό φιλοδυτικό προσανατολισμό. Έτσι, η άνοδος του ΑΚΡ στην εξουσία σηματοδότησε μία περίοδο τριβών με τις Ηνωμένες Πολιτείες, διαμάχες οι οποίες δεν οφείλονταν σε θρησκευτικούς ή ιδεολογικούς λόγους αλλά σε πολιτικούς, δηλαδή στους αποκλίνοντες στόχους των δύο συμμάχων. Στη συνέχεια, θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις υπό το πρίσμα δύο σημαντικών περιπτώσεων. Στο τρίτο κεφάλαιο θα εξετάσουμε την περίπτωση που αφορά στο Ζήτημα του Ιράκ, διότι το Ιράκ συνιστά βασικό κράτος του υποσυστήματος της Μέσης Ανατολής, το οποίο, μετά τον Δεύτερο Πόλεμο του Κόλπου, αποτελεί σημαντική εστία αστάθειας στην περιοχή, όπου διακυβεύονται μείζονος σημασίας συμφέροντα τόσο για την τουρκική όσο και για την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Επιπλέον, η αμερικανική εισβολή στη Βαγδάτη το 2003 σηματοδότησε μία περίοδο εμφάνισης τριβών που ανέκυψαν στις σχέσεις Άγκυρας - Ουάσιγκτον εξαιτίας του Κουρδικού Ζητήματος, το οποίο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα ασφάλειας για την Άγκυρα. Τέλος, θα αναλυθεί η περίπτωση του Ισραήλ, η οποία επιλέχθηκε με δεδομένο ότι το Ισραήλ συνιστά τον σημαντικότερο σύμμαχο (εκτός από την Τουρκία και τις μοναρχίες του Κόλπου) των Ηνωμένων Πολιτειών στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η στρατηγική συνεργασία Ουάσιγκτον - Τελ-Αβίβ - Άγκυρας, με κορυφή του ισοσκελούς αυτού τριγώνου τις Ηνωμένες Πολιτείες, υπήρξε ιδιαίτερα σταθερή από τον Ψυχρό Πόλεμο μέχρι και την άνοδο του ΑΚΡ στην Τουρκία και πιο συγκεκριμένα μέχρι τότε που τέθηκε σε εφαρμογή το Δόγμα Νταβούτογλου, οπότε παρατηρούμε και τα πρώτα σημάδια τριβών μεταξύ Τουρκίας - Ισραήλ. Παρόλα αυτά, η συριακή κρίση κατέδειξε πως η αναγκαιότητα της τουρκο-ισραηλινής στρατηγικής συμμαχίας είναι κάτι περισσότερο από επίκαιρη. Μέσα από αυτήν την περίπτωση, μπορούμε να προσεγγίσουμε και το Παλαιστινιακό Ζήτημα, το οποίο αποτελεί βασικό άξονα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και ταυτόχρονα τροχοπέδη στα σχέδια του Λευκού Οίκου στη Μέση Ανατολή. Τα βασικά ερωτήματα στα οποία θα κληθούμε να απαντήσουμε σχετικά με τη διαμόρφωση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων αφορούν: α) στο κατά πόσο το Δόγμα Νταβούτογλου αποτελεί πυξίδα για την τουρκική εξωτερική πολιτική και κατά πόσο αυτό έχει επιδράσει στις σχέσεις Άγκυρας - Ουάσιγκτον β) σε ποιό βαθμό υπάρχει κάποιο μοτίβο που επαναλαμβάνεται σχετικά με την κατά περιόδους απροθυμία της Τουρκίας να ακολουθήσει ή να στηρίξει δυτικές πολιτικές στην περιφέρεια της, οι οποίες αντιτίθενται στα δικά της συμφέροντα, όπως η πολιτική σχετικά με το Ιράκ το 2003 και οι τριβές στη σχέση της με το Ισραήλ από το 2008 έως το 2013 και γ) γιατί ενώ παρατηρούμε τα σημεία τριβών να πληθαίνουν, οι δύο χώρες δε φτάνουν σε οριστική ρήξη, δηλαδή, για ποιό λόγο η σταθερότητα της αμερικανοτουρκικής συμμαχίας δεν απειλείται από την εμφάνιση απόκλισης συμφερόντων.