Διαδρομές, σύνορα και ανθρώπινα δικαιώματα: το παράδειγμα του κέντρου κράτησης στην Μόρια Μυτιλήνης και η βιοπολιτική των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων

Abstract

H παρούσα εργασία αποτελεί μια μελέτη εστιασμένη στη διαχείριση του προσφυγικού και των πρακτικών που προκύπτουν από αυτή. Ειδικότερα, η μελέτη εστιάζει στον τρόπο διαχείρισης των μη κυβερνητικών οργανώσεων στο Κέντρο κράτησης Μόρια. Η μελέτη εντάσσεται στο πλαίσιο ανθρωπολογικών και κοινωνιολογικών ερευνών που έχουν εστιάσει σε αντίστοιχες δομές και έχουν διερευνήσει τις σχέσεις ανάμεσα στους κρατούμενους και το προσωπικό, τους κρατούμενους και την περιβάλλουσα κοινωνία, τους κρατούμενους και τους φορείς υποστήριξης, αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των κρατούμενων (Goffman 1961, Pandolfi 2003, Ροζάκου 2012, Τρουμπέτα 2012). Επίσης η εργασία χρησιμοποιεί, ως θεωρητικό πλαίσιο, τα έργα του Foucault (2012) για την βιοπολιτική και του Agamben για την έννοια της «κατάστασης εξαίρεσης» (2007). Η μελέτη ερευνά τις πρακτικές δύο συγκεκριμένων ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο Κέντρο κράτησης της Λέσβου Μόρια, τόσο τις σχέσεις μεταξύ των εργαζομένων όσο και μεταξύ εργαζομένων και κρατούντων. Οι πρακτικές τις έμμισθης εργασίας αναδεικνύουν μια κάθετη σχέση εντός της οργάνωσης αλλά και μεταξύ εργαζομένων και προσφύγων. Η βασική υπόθεση της εργασίας είναι να αναδείξει τις πρακτικές διαχείρισης των ΜΚΟ, στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής επέμβασης, προσεγγίζοντας αυτές από την φουκωική σκοπιά της βιοεξουσίας και να διερευνηθεί αν πρόκειται για μια νέα μορφή κυριαρχίας. Διερευνάται το ζήτημα του σώματος και πώς αυτό γίνεται αντικείμενο εξουσίας αλλά και τις τεχνικές, που χαρακτηρίζουν τις νεωτερικές και μετανεωτερικές κοινωνίες, οι οποίες αφορούν την χειραγώγηση, την επιτήρηση και τον έλεγχο των σωμάτων, δηλαδή τους πειθαρχικούς μηχανισμούς οι οποίοι μετασχηματίζουν το ανθρώπινο το σώμα και το «κανονικοποιούν». Επίσης διερευνάται αν το Κέντρο κράτησης Μόρια συγκλίνει προς αυτό που ονομάζει ο Goffman ολοπαγές ίδρυμα όπου οι αποφάσεις προαποφασίζονται και υλοποιούνται από το προσωπικό χωρίς την παρέμβαση των κρατουμένων, οι οποίοι γίνονται συνήθως αντιληπτοί ως παθητικοί αποδέκτες της βοήθειας. Η έρευνα βασίστηκε στη μέθοδο των ημι-δομημένων συνεντεύξεων. Στo σύνολό τους οι πληροφορητές ήταν απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ανήκαν στα εργατικά στρώματα. Στην πλειοψηφία τους τα υποκείμενα της έρευνας είχαν επίγνωση ότι η αφήγηση της δικής τους ιστορίας αποτελεί μια μορφή ιδιοκτησίας που είναι ταξικά και έμφυλα προσδιορισμένη και είχαν αποκλείσει τον εαυτό τους από την δημόσια αφήγηση της ιστορίας . Τα ευρήματα που αναδύθηκαν από την έρευνα με βάση τα ερωτήματα που είχαν τεθεί είναι τα εξής: σχετικά με το ζήτημα αν το Κέντρο κράτησης Μόρια αποτελεί ένα ολοπαγές ίδρυμα, έδειξε ότι ενέχει αρκετά χαρακτηριστικά ενός ολοπαγούς ιδρύματος. Στους κρατούμενους δεν δίνεται το δικαίωμα συμμετοχής για λήψη αποφάσεων και τα υποκείμενα παρουσιάζονται ως παθητικοί αποδέκτες. Σχετικά με τις πρακτικές διαχείρισης των ΜΚΟ διαπιστώνεται ότι είναι εξουσιαστικές πρακτικές οι οποίες διαπερνούν τα σώματα και τις δράσεις των υποκειμένων όχι με όρους άρνησης και επιβολής αλλά διαπλάθοντας την υπόστασή τους. Όπως δηλαδή το ορίζει ο Foucault ότι η εξουσία έχει κατεύθυνση « από κάτω προς τα πάνω». Το διφορούμενο καθεστώς των ΜΚΟ εντός της νεοφιλελεύθερης κυβερνητικότητας, αφενός ως ενεργών υποκειμένων, φορέων δικαιωμάτων, και αφετέρου ως επαγγελματοποιημένων οργανισμών, διαχειριστικά και επιχειρηματικά με σαφείς προγραμματικούς στόχους μέσα σε ένα πλαίσιο δράσης, τις καθιστά την ίδια στιγμή αντικείμενα και υποκείμενα της διακυβέρνησης. Επίσης ένα άλλο εύρημα είναι ότι το Κέντρο κράτησης προσφύγων Μόρια συγκροτεί με υλικό τρόπο το ενδεχόμενο της παρανομίας και ενισχύει τη συνθήκη δομικής εργασιακής ανασφάλειας που είναι προϋπόθεση για την ένταξη με υποδεέστερους όρους στην καπιταλιστική παραγωγική διαδικασία. Με αυτή την έννοια, στο κέντρο κράτησης αναδύεται μια ιδιότυπη «παραγωγικότητα» των πρακτικών εξουσιασμού, πέραν του απλού ορισμού του ως χώρος όπου κυριαρχεί η εξαίρεση. Ωστόσο σημαντικό εύρημα αποτελεί και το στοιχείο της αντίστασης του υποκειμένου ως προς τις εξουσιαστικές πρακτικές των ΜΚΟ. Μέσα σε ένα πλαίσιο όπου τα υποκείμενα οφείλουν να είναι παθητικοί αποδέκτες βοήθειας, η ατομική και η συλλογική έκφραση βρίσκει έδαφος να αναπτυχθεί και να χρησιμοποιήσει εκείνες τις στρατηγικές που θα λειτουργήσουν προς το βέλτιστο συμφέρον της. Ο χώρος του Κέντρου κράτησης εκτός από τον εγκλεισμό παράγει και μια ιδιαίτερη μορφή αντιστάσεων που αναπτύσσονται μέσα και γύρω από αυτό.

The present Master’s thesis is a study focused on the management of the refugee crisis and the practices it has resulted in. More specifically, the study focuses on the way Non-Governmental Organizations (NGOs) are operating at Moria detention centre. Moreover, the study is situated within the context of anthropological and sociological research that has focused on similar structures and explored the relations between the detainees and the staff, the surrounding community, and the supportive institutions, as well as the relations between the detainees themselves (Goffman 1961, Pandolfi 2003, Rozakou 2012, Trubeta 2012). Finally, as a theoretical framework for this study, Foucault’s work on Biopolitics (2012) and Agamben’s concept of the “state of exception” (2007) have been chosen. Τhe study explores the practices of two particular NGOs operating at the detention centre of Lesvos, focusing both on the relations among the NGO workers, and those between workers and detainees. Paid work practices establish a vertical relationship within the organization, as well as between workers and refugees. The basic working hypothesis of the thesis is to demonstrate the management practices of the NGOs in the framework of humanitarian intervention, from the viewpoint of the Foucauldian concept of biopower, and to explore whether a new form of domination is thereby established. The concept of the body and how it becomes an object of authority practice is explored, as well as the techniques characteristic of modern and post-modern societies, regarding manipulation, surveillance and control of bodies, in other words the disciplinary mechanisms which transform the human body and “normalize” it. Another point of examination is whether the detention centre of Moria is close to what Goffman defines as a total institution where decisions are predetermined and implemented by the staff regardless of the detainees, who are mostly viewed as passive recipients of aid. Research was based on the method of semi-structured interviews. The informants were all working class university graduates. Most research subjects were aware that the narration of their own story constitutes a form of property determined by class and gender, and banned themselves from the public narration of the story. Based on the given questions, research came up with the following findings: concerning whether Moria detention centre constitutes a total institution, it has been shown that it encompasses a lot of the corresponding characteristics. Detainees are not granted the privilege of participating in decision making and the subjects are represented as passive recipients. Concerning the management practices of the NGOs, they have been proven to be authoritarian practices which are marked upon the bodies and actions of the subjects, not in terms of negation and enforcement, but by molding their perception of being. Just like Foucault defines it, authority “comes from below”. The ambiguous status of NGOs within a neo-liberal governing, on the one hand as active subjects bearing rights, and on the other as professionalized institutions with clearly programmed management and operational goals within a framework of action, positions them at the same time as both objects and subjects of governing. Another finding is that Moria detention centre materializes the possibility of criminal behavior and intensifies the condition of structural work insecurity, which is a precondition for integration, but on inferior terms, in the capitalistic environment of production. In that sense, a peculiar “productivity” of authoritarian practices emerges in the detention centre, apart from it being simply defined as a space where exception is dominant. Last but not least, the element of subject resistance against the authoritarian practices of the NGOs constitutes another important finding. Within a framework where subjects have to remain passive recipients of aid, individual and collective expression finds a way to develop and implement the necessary strategies to its best interest. The space of the detention centre, apart from confinement, also creates a distinctive from of resistance that develops inside and around it.