Πολιτισμικοί μετασχηματισμοί: η συμμετοχή των Ρομά στο πανηγύρι του Ταξιάρχη στο Μανταμάδο της Λέσβου

Abstract

Η αρχική υπόθεση εργασίας της παρούσας μελέτης ήταν να διερευνηθεί διαχρονικά το πανηγύρι του Ταξιάρχη στον Μανταμάδο της Λέσβου, να καταγραφούν οι πρακτικές επιτέλεσης τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα και να ερευνηθεί αν η συμμετοχή των Ρομά έχει συμβάλλει στον πολιτισμικό μετασχηματισμό του, που διαπιστώνεται τα τελευταία χρόνια. Το πρώτο κεφάλαιο εστιάζει στις θεωρητικές βάσεις του προσκυνήματος από την σκοπιά της ανθρωπολογίας. Διευκρινίζονται οι όροι μεθοριακότητα, μέθεξη και ο αντιδομικός και ταυτόχρονα κοσμικός χαρακτήρας του προσκυνηματικού φαινομένου. Ακολουθεί η παρουσίαση τριών εθνογραφιών που αφορούν στην ελληνική περίπτωση και έχουν ως αντικείμενο μελέτης τους πολιτισμικούς μετασχηματισμούς που οφείλονται στους στρατηγικούς χειρισμούς της ανθρώπινης δράσης. Στο δεύτερο κεφάλαιο, γίνεται αναφορά στην μεθοδολογία, στα εννοιολογικά εργαλεία καθώς και στις ερμηνευτικές προσεγγίσεις της παρούσας μελέτης. Περιγράφονται οι προβληματισμοί που αφορούν την προσέγγιση των πληροφορητών κατά την διαδικασία των συνεντεύξεων και παρουσιάζεται η ταυτότητα του τόπου, τόσο του χωριού όσο και της εκκλησίας του Ταξιάρχη. Στο τρίτο κεφάλαιο καταγράφονται οι πρακτικές επιτέλεσης του μεγάλου προσκυνήματος που λαμβάνει χώρα στο ναό κατά τη διάρκεια του εορτασμού της Άνοιξης. Παράλληλα παρουσιάζονται τα όσα διαδραματίζονται το ίδιο χρονικό διάστημα μέσα στο χωριό. Στη συνέχεια στο τέταρτο κεφάλαιο το ενδιαφέρον στρέφεται στους προσκυνητές και στους τρόπους έκφρασης της θρησκευτικότητας τους. Επίσης, καταγράφεται ο αποκλεισμός των Ρομά από το χώρο του ναού αλλά και τις πρακτικές επιτέλεσης του εορτασμού. Γίνεται επίσης αναφορά στα θαύματα και τα τάματα, δύο από τους πιο σημαντικούς λόγους για τους οποίους το συγκεκριμένο προσκύνημα αποτελεί τόπο έλξης για εκατοντάδες προσκυνητές. Τέλος, το πέμπτο κεφάλαιο εστιάζει και καταγράφει τους λόγους και τις πρακτικές ανάδειξης του αγίου. Πρακτικές οι οποίες έκαναν ευρύτερα γνωστό το ναό του Ταξιάρχη στον Μανταμάδο ως προσκυνηματικό τόπο. Στη συνέχεια το ενδιαφέρον στρέφεται στις αντιλήψεις και τη στάση των ντόπιων απέναντι σε αυτές τις πρακτικές καθώς και στους λόγους για τους οποίους δεν υφίσταται πλέον μία βασική επιτέλεση του πανηγυριού που ήταν το γλέντι στα καφενεία του χωριού.