Η νοσταλγία του προ-πολιτικού: το ψήφισμα "αδελφοθεσίας" της Νακώνης (SEG 30 [1980] 1119

Abstract

Το ψήφισμα αδελφοθεσίας της Νακώνης έχει δικαιολογημένα προξενήσει ζωηρό ενδιαφέρον ως προς το θεσμικό περιεχόμενό του. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα ψήφισμα μιας ελληνικής πόλης της Σικελίας, πιθανότατα των αρχών του 3ου π.Χ. αιώνα, το οποίο προβλέπει την κλήρωση όλων των πολιτών σε πεντάδες, την ανακήρυξή τους σε αδελφότητες και την τέλεση εορτασμών για το γεγονός. Η έρευνα ομόφωνα πιθανολογεί ότι η θεσμοθετημένη πρόκληση αυτής της πλαστής ‘συγγένειας΄ κρίθηκε απαραίτητη μετά τη συμβιβαστική (;) διευθέτηση κάποιας σοβαρής εσωτερικής αναταραχής, ίσως ενός εμφύλιου πολέμου. Ένας από τους πλέον παγιωμένους – όχι όμως απαραίτητα και τους πληρέστερα τεκμηριωμένους – τόπους της ιστοριογραφίας για την αρχαία Ελλάδα αφορά στη μετάβαση από την αρχαϊκή φυλετική στην πολιτική κοινωνική οργάνωση. Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για δύο θεωρητικά πρότυπα που έχουν οικοδομηθεί στη βάση της κυριαρχίας των δεσμών του αίματος ή της ιδιότητας του μέλους μιας συμβατικά προκαθορισμένης πολιτικής κοινότητας, αντίστοιχα. Μολονότι η φυλετική οργάνωση συνιστά κοινό γνώρισμα της προϊστορίας όλων των ινδοευρωπαϊκών λαών, η ανάδυση και το απόλυτο προβάδισμα του ‘πολιτικού’ φέρεται να αποτελεί κατεξοχήν επινόηση της ελληνικής πόλης-κράτους. Πάντως, είναι απολύτως ευκρινές ότι κραταιά στοιχεία της φυλετικής οργάνωσης, όπως η οικογένεια ή η θρησκεία, ουδέποτε έπαυσαν να επηρεάζουν, ή ακόμη και να καθορίζουν, όψεις του δημόσιου ή του ιδιωτικού βίου, παρά το γεγονός ότι ορισμένα χαρακτηριστικά της δεν ευθυγραμμίζονται απαραίτητα με τη φυσιογνωμία και τους ορίζοντες της πόλης-κράτους. Η εσωτερική συνοχή, η ενότητα και η ομόνοια συνιστούν, ενδεχομένως, γνωρίσματα αυτονόητα και αυθύπαρκτα για κοινότητες που οργανώνονται γύρω από τον άξονα των συγγενικών δεσμών και του αίματος, όχι όμως και για τις ‘πολιτικές’ κοινωνίες. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο, στο μέτρο που ο εμφύλιος πόλεμος μπορεί να θεωρηθεί απόληξη της νομιμοποιημένης σφοδρότητας του ΄πολιτικού’ ανταγωνισμού, η επίκληση των φυλετικών ‘αξιών’ λίγο ή πολύ λαμβάνει τις διαστάσεις μιας ‘νοσταλγίας’ που με τη σειρά της παράγει ένα αυτοτελές και διακριτό νόημα. Αυτό το νόημα θα μπορούσε να μορφοποιηθεί ως μια αναδίπλωση έναντι των κατακτήσεων του ‘πολιτικού’, ίσως ακόμη και ως αποδοκιμασία του ριζοσπαστικού πνεύματος που το ‘πολιτικό΄ επιβάλλει υποβαθμίζοντας τη σπουδαιότητα των δεσμών του αίματος. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να διερευνήσει κατά πόσο ο ‘πειραματικός’ χαρακτήρας της αδελφοθεσίας της Νακώνης θα μπορούσε να έχει κάποια τύχη στον κόσμο της πόλης-κράτους ή απλώς επρόκειτο για τη μεμονωμένη και αυτοσχέδια αναβίωση ενός λειψάνου της φυλετικής παράδοσης. Στο μέτρο που το ψήφισμα μιας λαϊκής συνέλευσης συνιστά κατεξοχήν πολιτική πράξη και, συνεπώς, η σχέση προς το περιεχόμενό του, δηλ. την αναβίωση μιας κοινότητας με προ-πολιτικά χαρακτηριστικά, αποτελεί σκανδαλώδες οξύμωρο, δοκιμάζουμε να απαντήσουμε στοιχειωδώς στο ερώτημα εάν οι αρετές των ‘φυσικών’ δεσμών του αίματος μπορούν να ανακτηθούν μέσα από την ενεργοποίηση τεχνητών, εντέλει εξόφθαλμα ΄πολιτικών’, μηχανισμών, ή η εισήγηση και η θέσπισή τους συνιστούν και αυτές μέρος μιας πολιτικής στρατηγικής προσαρμοσμένης στις ανάγκες της συγκυρίας.