Η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από την χερσαία ρύπανση στο Δίκαιο της Θάλασσας και το Δίκαιο της Ε.Ε: η περίπτωση της Μεσογείου

Abstract

Στην εισαγωγή της εργασίας τονίζεται η σημασία της προστασίας και της διατήρησης του θαλάσσιου περιβάλλοντος καθώς οι θάλασσες και οι ωκεανοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του κλίματος και συμβάλλουν καθοριστικά στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία. Τονίζεται επίσης το γεγονός ότι η ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος οφείλεται κατά ποσοστό 80% περίπου σε χερσαίες πηγές ρύπανσης, πράγμα που ισχύει κατεξοχήν για την περιοχή της Μεσογείου, η οποία ως κλειστή θάλασσα επιβαρύνεται λόγω της ραγδαίας αστικοποίησης και της τουριστικής ανάπτυξης των παράκτιων περιοχών. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στην ανάγκη λήψης συντονισμένων δράσεων και ενεργειών σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο για την προστασία του περιβάλλοντος καθώς δεν επαρκούν τα μέτρα που λαμβάνονται μεμονωμένα από ένα ή έστω και περισσότερα κράτη. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο τι ορίζουμε ως θαλάσσια ρύπανση, λαμβάνοντας υπόψη τους ορισμούς που έχουν δοθεί από διεθνή συμβατικά κείμενα και διεθνείς οργανισμούς (π.χ. Διεθνής Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), GESAMP, UNESCO-IOC, κλπ.) καθώς και περιφερειακές συνθήκες για την προστασία του περιβάλλοντος όπως η Σύμβαση της Βαρκελώνης για την Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος και των Παράκτιων Περιοχών της Μεσογείου Θαλάσσης του 1976 όπως τροποποιήθηκε το 1995 και το Πρωτόκολλο για την Προστασία της Μεσογείου Θαλάσσης από τη Ρύπανση από Χερσαίες Πηγές του 1980. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις χερσαίες πηγές ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και στους διάφορους τύπους ρύπων και ρυπογόνων ουσιών που μπορούν να μολύνουν το θαλάσσιο περιβάλλον. Τέλος, εξετάζονται οι πιθανές διαδρομές τους προς τη θάλασσα. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται οι γενικοί κανόνες και οι βασικές αρχές που διέπουν το νομικό καθεστώς ελέγχου των πηγών ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος σε διεθνές επίπεδο με έμφαση στις χερσαίες πηγές ρύπανσης. Γίνεται αναφορά στην «αρχή της πρόληψης», στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», στην «αρχή της μη πρόκλησης ζημίας» καθώς και στις έννοιες της «αειφορίας» και της «βιώσιμης ανάπτυξης». Τέλος, εξετάζεται με ποιον τρόπο αυτές έχουν διαμορφωθεί και ενσωματωθεί σε διεθνή νομικά κείμενα. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται το θεσμικό πλαίσιο ελέγχου των χερσαίων πηγών ρύπανσης σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και κυρίως τα άρθρα 207 και 213. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται το νομικό καθεστώς προστασίας του περιβάλλοντος της Μεσογείου και ειδικότερα η «Σύμβαση της Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου από τη ρύπανση» του 1976 όπως τροποποιήθηκε το 1995 καθώς και το «Πρωτόκολλο για την προστασία της Μεσογείου από χερσαίες πηγές ρύπανσης» του 1980 με τις τροποποιήσεις που επήλθαν το 1996. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο πως αντιμετωπίζεται το πρόβλημα της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη σκοπιά του πρωτογενούς και του παράγωγου δικαίου της ΕΕ αλλά και πως εφαρμόζει το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) τη νομοθεσία για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Αναφέρονται κυρίως η Οδηγία 2008/56/ΕΚ – δράση της ΕΕ στο πεδίο της πολιτικής για το θαλάσσιο περιβάλλον (οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική) και οι αποφάσεις ΔΕΕ C-239/03 (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά Γαλλικής Δημοκρατίας) και C-459/03 (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά Ιρλανδίας) για τη σχέση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών – μελών της που είναι συμβαλλόμενα μέρη σε διεθνείς συμβάσεις τις οποίες έχει υπογράψει και η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως διεθνής οργανισμός. Στο έκτο και τελευταίο κεφάλαιο επιχειρείται μια αποτίμηση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος από χερσαίες πηγές ρύπανσης σε διεθνές και κυρίως περιφερειακό επίπεδο με ιδιαίτερη έμφαση στην περιοχή της Μεσογείου. Τονίζεται το γεγονός ότι η ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος από χερσαίες πηγές συνεχίζει να αποτελεί μία σημαντική πτυχή του παγκόσμιου περιβαλλοντικού προβλήματος συμβάλλοντας στην υποβάθμιση των θαλασσών και των παράκτιων περιοχών σε πολλά μέρη του πλανήτη καθώς το ισχύον θεσμικό πλαίσιο δεν είναι ικανό να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Τονίζεται τέλος, η ανάγκη για την θέσπιση ενός διεθνούς συστήματος δεσμευτικών κανόνων δικαίου που να υποχρεώνουν τα κράτη να ελέγξουν αποτελεσματικότερα τις χερσαίες πηγές ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος στην επικράτειά τους καθώς και ενός αποτελεσματικού μηχανισμού ελέγχου εφαρμογής των κανόνων αυτών και επιβολής κυρώσεων.