Το γλωσσικό ιδίωμα του χωριού Αφάντου: φωνολογική και μορφολογική περιγραφή

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η γλωσσολογική περιγραφή του ιδιώματος του χωριού Αφάντου Ρόδου στα γραμματικά επίπεδα της φωνολογίας και της μορφολογίας. Το γλωσσικό ιδίωμα του Αφάντου ανήκει στην ομάδα των νότιων και ανατολικών ιδιωμάτων της νέας ελληνικής, τα οποία μιλιούνται στα νησιά του νοτιοανατολικού Αιγαίου και την Κύπρο (Hadzidakis 1892, 342˙ Χατζιδάκις 1915, 115˙ Τριανταφυλλίδης 1936, 68) και ειδικότερα, σύμφωνα με τον Τσοπανάκη (1940), ανήκει στη βορειοανατολική ζώνη ιδιωμάτων της Ρόδου. Η διεξαγωγή έρευνας πεδίου για τη συλλογή προφορικού υλικού από φυσικούς ομιλητές στο ομώνυμο χωριό της Ρόδου κρίθηκε επιβεβλημένη, προκειμένου η παρούσα εργασία να αποτυπώσει και να καταγράψει τις διαλεκτικές δομές που διατηρούνται στη σημερινή μορφή της υπό εξέταση ροδιακής ποικιλίας. Στόχος της εργασίας είναι η συγχρονική εξέταση των βασικών φωνολογικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών του αφαντενού ιδιώματος. Η συγκεκριμένη διαλεκτική ποικιλία διατηρεί τα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά της αλλά παρατηρείται εξασθένηση αυτών, κυρίως στα νεότερα άτομα. Όπως παρατηρείται σε όλες τις διαλέκτους και τα ιδιώματα της νέας ελληνικής γλώσσας, έτσι και το αφαντενό ιδίωμα εμφανίζει έντονη τάση συρρίκνωσης λόγω της επικράτησης της κοινής νεοελληνικής. Σε αυτό το πλαίσιο, η περιγραφή των βασικών γραμματικών χαρακτηριστικών της συγκεκριμένης διαλεκτικής ποικιλίας συμβάλλει στη γενικότερη γλωσσολογική μελέτη των νεοελληνικών διαλέκτων στη σύγχρονη μορφή τους. Ειδικότερα, η συλλογή και επεξεργασία πρωτογενούς ηχητικού υλικού και η δημιουργία σώματος διαλεκτικών δεδομένων δεν καθιστά μόνο πιο αποτελεσματική την εξέταση συγκεκριμένων γλωσσικών φαινομένων, αλλά μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση για τη δημιουργία μιας πληρέστερης γραμματικής περιγραφής των διαλεκτικών ποικιλιών της Ρόδου στο μέλλον. Η εργασία διαρθρώνεται σε έξι κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα ζητήματα που απασχόλησαν και απασχολούν τη νεοελληνική διαλεκτολογία. Αρχικά γίνεται μια αποσαφήνιση των όρων γλώσσα, διάλεκτος και ιδίωμα για τους οποίους υπάρχει μια γενικότερη σύγχυση. Έπειτα παρουσιάζονται κάποια ζητήματα που έχουν απασχολήσει τους μελετητές σχετικά με τα νεοελληνικά ιδιώματα. Επίσης παρατίθενται οι προτάσεις για την ταξινόμηση των ελληνικών ιδιωμάτων που έχουν δοθεί από διάφορους μελετητές και γίνεται μια παρουσίαση του ροδιακού ιδιώματος και της επιπλέον διαλεκτικής διαφοροποίησης που υπάρχει στο νησί της Ρόδου. Το δεύτερο κεφάλαιο εστιάζει στο γλωσσικό ιδίωμα του Αφάντου παρουσιάζοντας βασικές πληροφορίες για την ιστορία και την γεωγραφία του χωριού αλλά και την παρούσα κοινωνιογλωσσική κατάσταση. Ακόμα αναφέρονται τα βασικά διαλεκτικά χαρακτηριστικά του ιδιώματος και γίνεται μια βιβλιογραφική ανασκόπηση σε μελέτες που έχουν γίνει για το ιδίωμα. Το τρίτο κεφάλαιο παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην έρευνα. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα δεδομένα της έρευνας και δίνονται πληροφορίες που αφορούν στον τρόπο συλλογής του προφορικού υλικού και στους πληροφορητές. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα φωνολογικά χαρακτηριστικά του ιδιώματος, όπως αυτά αναδείχθηκαν από την επεξεργασία των διαλεκτικών δεδομένων. Στο πέμπτο κεφάλαιο εξετάζονται οι βασικές πτυχές του μορφολογικού συστήματος του ιδιώματος με έμφαση στην ονοματική κλιτική μορφολογία, στη ρηματική κλιτική μορφολογία και στην παραγωγική μορφολογία. Η εργασία ολοκληρώνεται με το έκτο κεφάλαιο, στο οποίο παρατίθενται τα βασικότερα συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε από την εξέταση των φωνολογικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών του αφαντενού ιδιώματος.