Παραδοσιακοί οικισμοί: μετάβαση από το παραδοσιακό καθεστώς στη σύγχρονη πραγματικότητα

Abstract

Η μελέτη των παραδοσιακών οικισμών έχει μια ιδιαίτερη απόχρωση που συνίσταται στη διπλή εξάρτηση τους, τόσο από το παρελθόν όσο και από το παρόν. Ανάλογες περιπτώσεις οφείλουν την προσοχή των κοινωνιών τόσο για την σπουδαιότητα της ιστορικής τους παρουσίας στο χρόνο, όσο και για την συνέχεια τους και την επιβίωσή τους, στο παρόν ως ζώντες οργανισμοί. Μέσα από την εργασία διερευνήθηκαν ερωτήματα που σχετίζονται με τα οικονομικοκοινωνικά χαρακτηριστικά των παραδοσιακών οικισμών και πως αυτά επηρέασαν το συγκεκριμένο είδος οικισμού σε βάθος εβδομηκονταετίας. Επίσης εξετάστηκαν οι μηχανισμοί διαμέσου των οποίων επιτυγχάνεται η βιωσιμότητα των παραδοσιακών οικισμών κατά τη μετάβαση από το παραδοσιακό καθεστώς στη σύγχρονη πραγματικότητα. Με την παρούσα εργασία καταγράφηκε η χωροταξική πολιτική του νέο-ελληνικού κράτους σε σχέση με το σχεδιασμό και την ανάπτυξη των οικισμών και αξιολογήθηκε το νομικό πλαίσιο που διέπει την προστασία των παραδοσιακών οικισμών και των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς τόσο σε Εθνικό, όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Έγινε καταγραφή του συνόλου των παραδοσιακών οικισμών στον Ελλαδικό χώρο (συμπεριλαμβανομένου και των τμημάτων πόλεων που έχουν χαρακτηριστεί), εξετάστηκαν οι χρήσεις κτιρίων σε επίπεδο οικισμού, μελετήθηκε και απεικονίστηκε χαρτογραφικά, τόσο η κατανομή των οικισμών με βάση τον πληθυσμό (Μικροί, Μεσαίοι, Μεγάλοι, Πολύ Μεγάλοι, Στάσιμοι και Δυναμικοί), όσο και με βάση το υψόμετρο (Ορεινά, Ημιορεινά και Πεδινά). Ειδικότερα η διδακτορική διατριβή εστιάστηκε στην περιοχή των Ζαγοροχωρίων του Νομού Ιωαννίνων, όπου εξετάστηκαν τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά των παραδοσιακών οικισμών, σε συνάρτηση με την κοινωνική και οικονομική δομή τους προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα αναφορικά με τη βιωσιμότητά τους μέσα στο χρόνο ως ζώντες οργανισμοί ή τη σταδιακή μετατροπή τους σε "μουσεία". Εκτός από την επεξεργασία των στατιστικών στοιχείων για το σύνολο του Νομού Ιωαννίνων καθώς και της γεωγραφικής περιοχής του Ζαγορίου, χρησιμοποιήθηκαν και ερευνητικά εργαλεία, με την σύνταξη και συμπλήρωση ερωτηματολογίου από τους επιχειρηματίες της περιοχής καθώς και με την καταγραφή εμπειριών, απόψεων μέσω συνεντεύξεων από πολίτες που ζουν ή δραστηριοποιούνται στην περιοχή του Ζαγορίου. Aπο την ολοκληρωμένη ανάλυση που πραγματοποιήθηκε με στατιστικές μεθόδους καθώς και την επεξεργασία των στατιστικών δεδομένων, έγινε προσπάθεια διερεύνησης των συνθηκών που εξελίσσεται η επιχειρηματική δραστηριότητα στα Ζαγοροχώρια, με ταυτόχρονη διερεύνηση του κοινωνικού και οικονομικού ''γίγνεσθαι'' που επικρατεί στη συγκεκριμένη περιοχή. Στο Ζαγόρι την τελευταία τριετία διαφαίνεται μια μικρή αλλά σταθερή ανάκαμψη του τουριστικού ενδιαφέροντος. Απαιτούνται ακόμη πολλή δουλεία προκειμένου να υπάρξει σταθερή και μόνιμη διεύρυνση της αναπτυξιακής πορείας της περιοχής, σε συνδυασμό με την τεράστια τουριστική ανάπτυξη που παρατηρείται εν γένει τόσο στην Ήπειρο, όσο και στο Νομό Ιωαννίνων, εξαιτίας κυρίως της ελαχιστοποίησης της απόστασης της περιοχής από την υπόλοιπη Ελλάδα (τομέας οδικών και αεροπορικών μεταφορών).

The study of traditional settlements is unique in its own, as it consists of the traditional settlements’ dual dependence, both from their past and from their present. Similar cases deserve the attention of communities because of the importance of their historical presence over time and their continuity and survival in the present as living organisms. The study is expected to investigate questions related to the socio-economic and characteristics of traditional settlements, which will enable us to look at the trends that have developed over time. We will also explore the mechanisms through which the viability of traditional settlements is achieved during the transition from the traditional regime to modern reality. The present work will record their evolution over time from the 1940s until present day. Firstly, this research will emphasize on spatial planning and the policies implemented by the Greek state regarding the settlements. The legal framework governing this type of settlements will then be examined. The research will also lay emphasis on the mechanisms through which the viability of the traditional settlements is achieved during the transition from the traditional regime to the modern reality. The research focuses on the Zagori area (prefecture of Ioannina), in the region of Epirus, in Northwestern Greece. The study of Traditional Settlements is of particular importance, as their development depends both on the past, as well as in the present, and on the prevailing societal trends relating to their survival, and evolution, either into thriving tourist attractions, or traditional living history museums. This thesis introduces Zagori, from the Second World War, and up to this day, and analyses through digital maps, and by using GIS technology, the results of spatial indicators, such as population changes per ten years, employment and unemployment rate, indicator of population ageing, percentage of new buildings, etc., describing the socioeconomic dimension in the study area, with regard to its sustainable development and social cohesion. An enterprise survey, consisting of twenty-seven (27) closed and open questions, has been conducted with one hundred employer questionnaires, aiming to collect as much information as possible about businesses operating in the study area. Our aim has been to understand why traditional settlements either remain unchanged over time and grow, or simply turn into museum remnants of the past, without social life and economic activity. The results showcase the anthropogeography to be weakened, aged and small. A negative balance of economic activities does not allow the inhabitants of the settlements to develop agro-tourism, or other agricultural activities (Zagori is famous for their unbelievable natural beauty, its unique architecture and long history).