Μαθησιακός σχεδιασμός εν κινήσει μάθησης με επαυξημένη πραγματικότητα σε θέματα εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία: ανίχνευση καλών πρακτικών και επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών

Abstract

Η ταχύτατη εξάπλωση των φορητών ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου και η ευρεία χρήση τους σε συνδυασμό με την ωρίμανση τεχνολογιών, όπως της επαυξημένης πραγματικότητας (ΕΠ), παρέχουν νέες δυνατότητες στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η κατανόηση των δυνατοτήτων και των περιορισμών των ψηφιακών τεχνολογιών (ΨΤ), γενικότερα και της ΕΠ ειδικότερα, επηρεάζει τον τρόπο που οι τεχνολογίες αυτές θα χρησιμοποιηθούν στη διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης. Επίσης, η ένταξη της ΕΠ στο σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την κατασκευή ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού απαιτεί μακροχρόνια κατάρτιση και εξειδικευμένες γνώσεις. Επιπλέον, η εφαρμογή στη μαθησιακή διαδικασία του νέου σχετικά παιδαγωγικού μοντέλου της εν κινήσει μάθησης (ΕνΚινΜα) σε συνδυασμό με την τεχνολογία της ΕΠ στο πεδίο της εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία (ΕΠΑ) δημιουργεί την ανάγκη ειδικού μαθησιακού σχεδιασμού που να αξιοποιεί τις δυνατότητες της τεχνολογίας και να υποστηρίζει τις σύγχρονες μαθησιακές προσεγγίσεις. Η έλλειψη τεχνογνωσίας μαθησιακού σχεδιασμού από τους μαχόμενους εκπαιδευτικούς στο πεδίο της ΕνΚινΜα ενισχυμένης με Ε.Π. είναι αναμενόμενη και εμφανής. Συνεπώς, διαμορφώνεται ένα νέο διδακτικό/μαθησιακό και τεχνολογικό περιβάλλον διαφοροποιημένο τόσο τεχνολογικά όσο και παιδαγωγικά το οποίο απαιτεί και την αναθεώρηση της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, ώστε να περιλαμβάνεται τόσο τεχνολογική όσο και παιδαγωγική γνώση, εξειδικευμένη ανάλογα με το εκάστοτε περιβάλλον μάθησης. Για να μελετηθεί ο μαθησιακός σχεδιασμός στην ΕνΚινΜαΕΠ επιλέχθηκε ως χώρος εφαρμογής το γνωστικό πεδίο της ΕΠΑ, το οποίο συνάδει παιδαγωγικά με την ΕνΚινΜαΕΠ. Για τις ανάγκες της έρευνας σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε διαδικτυακή επιμόρφωση πεντάμηνης διάρκειας, η οποία στηρίχτηκε στις αρχές των διαδικτυακών κοινοτήτων μάθησης. Οι 44 συμμετέχοντες (εν ενεργεία εκπαιδευτικοί) κλήθηκαν να σχεδιάσουν δύο μαθησιακά σενάρια, ένα αρχικό, πριν την έναρξη της επιμόρφωσης και ένα τελικό, μετά την ολοκλήρωσης της επιμορφωτικής διαδικασίας. Τα σενάρια προϋπέθεταν την αξιοποίηση της τεχνολογίας της ΕΠ και αντλούσαν θεματολογία από το χώρο της ΕΠΑ. Επίσης, το εκπαιδευτικό ψηφιακό υλικό ΕΠ που εντάχθηκε στον μαθησιακό σχεδιασμό των σεναρίων κατασκευάστηκε αποκλειστικά από τους συμμετέχοντες και αποτέλεσε στόχο της επιμόρφωσης και στοιχείο διερεύνησης. Η επιμορφωτική διαδικασία, που αποτέλεσε την κύρια πηγή ερευνητικών δεδομένων, σχεδιαστικά ακολούθησε τις αρχές του μεθοδολογικού επιμορφωτικού πλαισίου TPACK, ενώ ερευνητικά ήταν μια μελέτη περίπτωσης. Επιπλέον, χορηγήθηκαν δύο ερωτηματολόγια, ώστε να διερευνηθούν αφενός, οι παιδαγωγικές πεποιθήσεις των υποκειμένων της έρευνας και αφετέρου, οι επιμορφωτικές τους ανάγκες πριν την έναρξη της επιμόρφωσης. Η ερευνητική διαδικασία ολοκληρώθηκε με τη λήψη πέντε συνεντεύξεων μετά το πέρας της επιμόρφωσης (follow up study). Η επεξεργασία των δεδομένων ακολούθησε τόσο ποσοτικές, όσο και ποιοτικές προσεγγίσεις και στηρίχτηκε της αρχές της θεμελιωμένης θεωρίας. Στα αποτελέσματα φαίνεται ότι οι εκπαιδευτικοί εφαρμόζουν το μοντέλο της ΕνΚινΜαΕΠ στην ΕΠΑ μέσα από την ένταξη σχεδιαστικών μοτίβων μαθησιακών δραστηριοτήτων. Αξιοποιούν κυρίως, μοτίβα γνωστά ως προς το περιεχόμενο και τη μεθοδολογία εφαρμογής τους. Επίσης, εντάσσουν στους σχεδιασμούς τους εξωτερικούς χώρους ενδιαφέροντος και φαίνεται να αντιλαμβάνονται την αξία της βιωματικής μάθησης σε συνδυασμό με το μοντέλο της ΕνΚινΜαΕΠ. Όμως, η χρήση εξωτερικών χώρων φαίνεται να επηρεάζεται αρνητικά από οργανωτικές και τεχνολογικές δυσκολίες και ζητήματα ασφάλειας και υποδομών. Οι αδυναμίες στους σχεδιασμούς φαίνεται να διαφοροποιούνται ως προς τη βαθμίδα εκπαίδευσης με τους εκπαιδευτικούς της Α΄/βάθμιας να ασπάζονται περισσότερο μαθητοκεντρικές απόψεις από τους συναδέλφους τους της B΄/βάθμιας. Επίσης, διακρίνεται μια τάση, σύμφωνα με την οποία οι εκπαιδευτικοί με ηλικία 41-50 και προϋπηρεσία 11-20 ετών υιοθετούν περισσότερο από τους νεότερους συναδέλφους τους καλές πρακτικές στη μαθησιακή διαδικασία. Μάλιστα η διαφοροποίηση ως προς την προϋπηρεσία είναι στατιστικά σημαντική. Σε επίπεδο αξιολόγησης, η δασκαλοκεντρική θεώρηση φαίνεται να είναι ιδιαίτερα έντονη με τους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιούν μεθόδους που εμπιστεύονται και γνωρίζουν καλύτερα. Η προτίμηση σε σχεδιαστικές πρακτικές που οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν καλύτερα και με τις οποίες αισθάνονται πιο άνετα μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να δημιουργήσουμε αντίστοιχα σχεδιαστικά μοτίβα, συνδυασμούς μαθησιακών δραστηριοτήτων, που συνάδουν με την ΕνΚινΜαΕΠ και σε πρακτικό επίπεδο εφαρμογής θα καλύψουν την ανησυχία των άπειρων και ηλικιακά νεότερων εκπαιδευτικών. Ως προς τις επιμορφωτικές ανάγκες, φαίνεται ότι οι τεχνικές δυσκολίες, σε ορισμένες περιπτώσεις, προκαλούν ακόμα και την τροποποίηση της θεματολογίας του μαθησιακού σεναρίου. Συνεπώς, η ένταξη της ΕνΚινΜαΕΠ στην εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να συνοδεύεται από συνεχή τεχνολογική υποστήριξη, εξασφαλίζοντας ένα ευνοϊκό περιβάλλον χρήσης χωρίς απρόοπτα, εμπόδια και δυσκολίες. Η τεχνολογική υποστήριξη θα δώσει αυτοπεποίθηση στους εκπαιδευτικούς και θα οδηγήσει στην ανάπτυξη θετικών στάσεων απέναντι στις ΨΤ ενδυναμώνοντας την πρόθεση να τις αξιοποιήσουν διδακτικά. Ο συνδυασμός τεχνολογικής και παιδαγωγικής γνώσης είναι η διάσταση στην οποία οι εκπαιδευτικοί παρουσιάζονται πιο «αδύναμοι». Συνεπώς, προκύπτει η ανάγκη εξειδικευμένης τεχνολογικής επιμόρφωσης σε συνδυασμό με τις παιδαγωγικές απαιτήσεις του διδακτικού αντικειμένου (μοντέλο TPACK). Μάλιστα, η επιμόρφωση θα πρέπει να περιλαμβάνει και πρακτικές οδηγίες εφαρμογής στη μαθησιακή διαδικασία αναφορικά με την αντίστοιχη θεωρητική προσέγγιση. Οι ιδιαίτερες επιμορφωτικές ανάγκες μας οδήγησαν να προτείνουμε ένα νέο σχεδιαστικό μοντέλο, με πεδίο εφαρμογής τον ευρύτερο χώρο της τεχνολογικά ενισχυμένης μάθησης (ΤΕΜ). Το Επιμορφωτικό και Μαθησιακό Σχεδιαστικό Πλαίσιο για την Τεχνολογικά Ενισχυμένη Μάθηση (ΕπιΜαΣεΠ.ΤΕΜ) είναι ένα μοντέλο με διπλό ρόλο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο ως σχεδιαστικό μοντέλο ΤΕΜ, όσο και ως επιμορφωτικό μοντέλο για το σχεδιασμό ΤΕΜ. Η ένταξη στο ΕπιΜαΣχεΠλαι.ΤΕΜ σχεδιαστικών μοτίβων μαθησιακών δραστηριοτήτων ΕνΚινΜαΕΠ στο πεδίο της ΕΠΑ σε συνδυασμό με πρότυπα παραδείγματα εφαρμογής, τα οποία θα είναι εύκολα διαμοιράσιμα και επαναχρησιμοποιούμενα θα αποτελέσει ένα χρήσιμο μοντέλο τόσο για το σχεδιασμό μαθησιακών σεναρίων όσο και επιμορφωτικών δράσεων που θα αφορούν την ΕνΚινΜαΕΠ στην ΕΠΑ.