Η θέση του δούλου στην αρχαία τραγωδία όπως διαφαίνεται στα έργα του Αισχύλου Πέρσες και Επτά επί Θήβας

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία με θέμα «Η θέση του δούλου στην αρχαία τραγωδία όπως διαφαίνεται στα έργα του Αισχύλου Πέρσες και Επτά επί Θήβας» έχει ως στόχο να διερευνήσει την έννοια της δουλείας στην αρχαιότητα όπως τη συναντήσαμε στις διδασκαλίες του μεταπτυχιακού μας προγράμματος, στα πλαίσια του οίκου, στην κλασική αρχαιότητα αλλά και να ερμηνεύσει, την ευρύτερη έννοια της υποδούλωσης, μέσα από τη μελέτη των στιχομυθιών των ηρώων που συμμετέχουν ενεργά στις δύο τραγωδίες. Αρχικά, θα αναλύσουμε την παρουσία των δούλων στα πλαίσια του αρχαίας ελληνικής κοινωνίας όσο και στα πλαίσια κάποιων ενδεικτικών έργων της αρχαιοελληνικής γραμματείας. Στη συνέχεια, θα μελετήσουμε σε βάθος τις αντίστοιχες τραγωδίες όπου η δουλεία διαμορφώνεται σε ένα ευρύτερο νοηματικό πλαίσιο. Η θέση του δούλου, που εμπεριέχεται στον τίτλο, δεν είναι άμεσα προσεγγίσιμη με την πρώτη ανάγνωση αλλά ο τραγικός ποιητής μέσα από τα συγκεκριμένα έργα του, προσεγγίζει και πλαισιώνει την ευρύτερη έννοια της δουλείας και της υποδούλωσης των ανθρώπων εξαιτίας της υποταγής τους στην υπέρμετρη αλαζονεία και υπεροψία που προέβαλε ο Ασιατικός Δεσποτισμός στη περίπτωση των «Περσών» και στην επιμονή για τη διεκδίκηση της εξουσίας στη περίπτωση των «Επτά Επί Θήβας». Και στα δύο έργα, υπαινικτικά ο ποιητής, αναφέρεται στη σύζευξη δύο εκ διαμέτρου αντίθετων εξουσιών, του θρησκευτικού και του κοσμικού, καθώς και στην πτώση που ακολουθεί η παραβίαση του ηθικού αξιακού κώδικα, τον άνθρωπο. Στους «Πέρσες» του Αισχύλου, η περσική αυτοκρατορία καταστρέφεται,μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και την ήττα της από τους ολιγάριθμους και μη υπολογίσιμους από τους «Πέρσες» Έλληνες. Αυτό το ιστορικό γεγονός, εμπνέει τον Αισχύλο προκειμένου να προβάλλει τον δεσποτικό χαρακτήρα των Περσών, σε σύγκριση με τα στοιχεία της ελευθερίας και της ισονομίας που διακρίνουν τη δημοκρατική Αθήνα και τους Αθηναίους πολίτες. Στο έργο, αντίστοιχα,«Επτά Επί Θήβας», που αποτελεί και τριλογία, υπερτονίζεται η υποδούλωση του ατόμου στα πάθη του καθώς η ανυπακοή του Λαΐου στο θεϊκό νόμο οδηγεί στην πτώση και στον αφανισμό ολόκληρης της γενιάς του. Τα τραγικά γεγονότα επεκτείνονται χρονικά, ως την περίοδο που ο Ετεοκλής οδηγείται σε αδελφοκτόνο μάχη με τον αδελφό του Πολυνείκη και τα δύο αδέλφια αλληλοσκοτώνονται. Στο συγκεκριμένο έργο, ο ποιητής υπαινικτικά προβάλλει την υποδούλωση στα πάθη όπως προαναφέραμε αλλά και στην υποταγή στο ατομικό συμφέρον έναντι του συλλογικού.Παρατηρούμε, επομένως, πως η μελέτη στα δύο επιλεγμένα έργα δεν αφορά τη δουλεία μόνο από την πλευρά της φυσικής υπόστασης του δούλου αλλά και στην γενικότερη έννοια της υποδούλωσης, από την κλασική αρχαιότητα εως σήμερα μέσα από έργα με διαχρονική πανανθρώπινη αξία.

Η παρούσα διπλωματική εργασία με θέμα «Η θέση του δούλου στην αρχαία τραγωδία όπως διαφαίνεται στα έργα του Αισχύλου Πέρσες και Επτά επί Θήβας» έχει ως στόχο να διερευνήσει την έννοια της δουλείας στην αρχαιότητα όπως τη συναντήσαμε στις διδασκαλίες του μεταπτυχιακού μας προγράμματος, στα πλαίσια του οίκου, στην κλασική αρχαιότητα αλλά και να ερμηνεύσει, την ευρύτερη έννοια της υποδούλωσης, μέσα από τη μελέτη των στιχομυθιών των ηρώων που συμμετέχουν ενεργά στις δύο τραγωδίες. Αρχικά, θα αναλύσουμε την παρουσία των δούλων στα πλαίσια του αρχαίας ελληνικής κοινωνίας όσο και στα πλαίσια κάποιων ενδεικτικών έργων της αρχαιοελληνικής γραμματείας. Στη συνέχεια, θα μελετήσουμε σε βάθος τις αντίστοιχες τραγωδίες όπου η δουλεία διαμορφώνεται σε ένα ευρύτερο νοηματικό πλαίσιο. Η θέση του δούλου, που εμπεριέχεται στον τίτλο, δεν είναι άμεσα προσεγγίσιμη με την πρώτη ανάγνωση αλλά ο τραγικός ποιητής μέσα από τα συγκεκριμένα έργα του, προσεγγίζει και πλαισιώνει την ευρύτερη έννοια της δουλείας και της υποδούλωσης των ανθρώπων εξαιτίας της υποταγής τους στην υπέρμετρη αλαζονεία και υπεροψία που προέβαλε ο Ασιατικός Δεσποτισμός στη περίπτωση των «Περσών» και στην επιμονή για τη διεκδίκηση της εξουσίας στη περίπτωση των «Επτά Επί Θήβας». Και στα δύο έργα, υπαινικτικά ο ποιητής, αναφέρεται στη σύζευξη δύο εκ διαμέτρου αντίθετων εξουσιών, του θρησκευτικού και του κοσμικού, καθώς και στην πτώση που ακολουθεί η παραβίαση του ηθικού αξιακού κώδικα, τον άνθρωπο. Στους «Πέρσες» του Αισχύλου, η περσική αυτοκρατορία καταστρέφεται,μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και την ήττα της από τους ολιγάριθμους και μη υπολογίσιμους από τους «Πέρσες» Έλληνες. Αυτό το ιστορικό γεγονός, εμπνέει τον Αισχύλο προκειμένου να προβάλλει τον δεσποτικό χαρακτήρα των Περσών, σε σύγκριση με τα στοιχεία της ελευθερίας και της ισονομίας που διακρίνουν τη δημοκρατική Αθήνα και τους Αθηναίους πολίτες. Στο έργο, αντίστοιχα,«Επτά Επί Θήβας», που αποτελεί και τριλογία, υπερτονίζεται η υποδούλωση του ατόμου στα πάθη του καθώς η ανυπακοή του Λαΐου στο θεϊκό νόμο οδηγεί στην πτώση και στον αφανισμό ολόκληρης της γενιάς του. Τα τραγικά γεγονότα επεκτείνονται χρονικά, ως την περίοδο που ο Ετεοκλής οδηγείται σε αδελφοκτόνο μάχη με τον αδελφό του Πολυνείκη και τα δύο αδέλφια αλληλοσκοτώνονται. Στο συγκεκριμένο έργο, ο ποιητής υπαινικτικά προβάλλει την υποδούλωση στα πάθη όπως προαναφέραμε αλλά και στην υποταγή στο ατομικό συμφέρον έναντι του συλλογικού.Παρατηρούμε, επομένως, πως η μελέτη στα δύο επιλεγμένα έργα δεν αφορά τη δουλεία μόνο από την πλευρά της φυσικής υπόστασης του δούλου αλλά και στην γενικότερη έννοια της υποδούλωσης, από την κλασική αρχαιότητα εως σήμερα μέσα από έργα με διαχρονική πανανθρώπινη αξία.