Η μετάβαση από τα μονοπώλια στην απελευθερωμένη αγορά φυσικού αερίου στην Ελλάδα

Abstract

Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η μελέτη της απελευθέρωσης της αγοράς του φυσικού αερίου στην περίπτωση της Ελλάδας μέσα από την εξέταση της αλυσίδας αξίας της, όπως διαμορφώθηκε με βάση την εθνική νομοθεσία που ενσωμάτωσε τις ενεργειακές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, με στόχο την εισαγωγή του ανταγωνισμού και την ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών αγορών φυσικού αερίου. Πριν από την έλευση της απελευθέρωσης στην Ευρώπη, ο κλάδος του φυσικού αερίου στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες λειτουργούσε ως ένα φυσικό μονοπώλιο που υπόκειντο σε αυστηρό κυβερνητικό έλεγχο και παρεμβάσεις. Κοινοπραξίες μεταξύ παραγωγών φυσικού αερίου και εθνικών αρχών είχαν αναλάβει την μεταφορά φυσικού αερίου και το χονδρικό εμπόριο, ενώ τα τοπικά δίκτυα διανομής και το λιανικό εμπόριο διαχειρίζονταν τοπικές δημόσιες εταιρείες φυσικού αερίου. Το 1988, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, ακολουθώντας το παράδειγμα των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου υιοθέτει την "Εσωτερική Ενεργειακή Αγορά", μία στρατηγική που είχε ως σκοπό να εισάγει την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας μέσω εργαλείων ρυθμιστικής πολιτικής, με σκοπό την θέσπιση κανόνων ανταγωνισμού στην αγορά καθώς και να περιορίσει της μη ανταγωνιστικές συμπεριφορές των κατεστημένων φορέων του κλάδου. Ο μεγαλύτερος μετασχηματισμός στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου ήταν το άνοιγμα της φάσης της προμήθειας, τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς. Για την μετάβαση προς την απελευθέρωση, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα εισήγαγε τρεις ενεργειακές οδηγίες. Η πρώτη Ευρωπαϊκή Οδηγία εισήχθη το 1998 (98/30/ΕΚ), η δεύτερη το 2003 (2003/55/ΕΚ) και η τρίτη το 2009 (2009/73/ΕΚ). Στην περίπτωση της Ελλάδας, η αγορά φυσικού αερίου πριν την απελευθέρωση λειτουργούσε ως φυσικό μονοπώλιο υπό αυστηρό κυβερνητικό έλεγχο, καθώς η κρατικά καθετοποιημένη εταιρία ΔΕΠΑ είχε αναλάβει τα αποκλειστικά δικαιώματα της εισαγωγής, μεταφοράς και προμήθειας, ενώ οι θυγατρικές της ΕΠΑ είχαν αναλάβει τα αποκλειστικά δικαιώματα της διανομής και προμήθειας σε τελικούς καταναλωτές. Η Ελλάδα παρεκκλίνει από την ενσωμάτωση της Πρώτης Ενεργειακής Οδηγίας καθώς χαρακτηρίστηκε ως αναδυόμενη αγορά. Με τον ν.3428/2005, ενσωματώνει την Δεύτερη Ενεργειακή Οδηγία στο εθνικό της δίκαιο και ξεκινάει η σταδιακή μετάβαση της προς την απελευθέρωση. Με την θέσπιση του ν.4001/2011, που διέπει πλέον την ελληνική αγορά φυσικού αερίου, ενσωματώνει την Τρίτη Ενεργειακή Οδηγία στην εθνική της νομοθεσία και με τα νομοθετήματα που ψηφίστηκαν μετέπειτα, πραγματοποιείται το πλήρες άνοιγμα της ελληνικής αγοράς φυσικού αερίου. Οι αναδιαρθρώσεις περιλάμβαναν την μερική ή πλήρη ιδιωτικοποίηση των κρατικά κατεστημένων φορέων, την ισότιμη πρόσβαση τρίτων στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής βάσει ρυθμιζόμενων τιμολογίων με σκοπό την ανάπτυξη του ανταγωνισμού στην χονδρική και λιανική προμήθεια καθώς και την ελεύθερη επιλογή των καταναλωτών να συνδέονται με τον προμηθευτή της αρέσκειας τους. Ως εκ τούτου, το ελληνικό κράτος σήμερα δεν ασκεί άμεσο αλλά έμμεσο έλεγχο της νέας αγοράς, μέσω της ανεξάρτητης ρυθμιστικής αρχής ΡΑΕ, που είναι αρμόδια για την εποπτεία της αγοράς ενέργειας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, πολλές νέες ιδιωτικές εταιρίες να δραστηριοποιούνται πλέον στα ανταγωνιστικά τμήματα της αγοράς, ενώ οι τιμές του φυσικού αερίου διαμορφώνονται βάση προσφοράς και ζήτησης. Οι αλλαγές που θεσπίστηκαν από τις ευρωπαϊκή κοινότητα και η ενσωμάτωση τους στην ελληνική νομοθεσία άλλαξαν τον κλάδο του φυσικού αερίου στην Ελλάδα, από μία αλυσίδα αξίας που διοικούνταν από έναν κατεστημένο φορέα σε ένα πολύπλοκο σύστημα πολλαπλών φορέων. Συμπεραίνουμε, πως σήμερα η αγορά του φυσικού αερίου στην Ελλάδα έχει μεταβεί σε ένα καθεστώς πλήρους απελευθέρωσης, χωρίς να παρατηρούνται εμπόδια για την είσοδο νέων ιδιωτικών εταιριών στον κλάδο. Με την πρόσφατη εισαγωγή του φυσικού αερίου στο Χρηματιστήριο Ενέργειας αναμένουμε ότι η Ελλάδα θα μετεξελιχθεί σε ένα περιφερειακό κέντρο εμπορίας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ενώ με τα νέα έργα υποδομών που αναμένεται να κατασκευαστούν, νέες πηγές ενεργειακού εφοδιασμού θα είναι διαθέσιμές για οποιονδήποτε θελήσει να εισέλθει στον κλάδο.