Αυτοχθονία και μετανάστευση στον Ίωνα του Ευριπίδη

Abstract

Η αρχαία ελληνική δραματουργία αποτελεί παγκόσμιο κληρονόμημα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, τροφοδοτώντας την έρευνα στον τομέα των Ανθρωπιστικών Επιστημών, και όχι μόνο, ως μια αστείρευτη πηγή πνευματικού πλούτου. Στα 2.500 και πλέον χρόνια ύπαρξης της, έχει αναμφισβήτητα διατελέσει θεματοφύλακας και φορέας του αρχαιοελληνικού ιδεώδους, προάγοντας μέχρι σήμερα την ενασχόληση με την αρχαία ελληνική γλώσσα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. Η πολιτική διάσταση του αρχαίου θεάτρου ενθάρρυνε μέσα από τη διδασκαλία μιας τραγικής ή κωμικής παράστασης ενώπιον του αθηναϊκού κοινού στο θέατρο του Διονύσου, την έκθεση σύγχρονων κοινωνικοπολιτικών προβληματισμών. Η υπεράσπιση ή η στηλίτευση μιας κοινωνικής πραγματικότητας από εμβληματικές μορφές της δραματικής ποίησης, όπως οι τραγικοί ποιητές Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης και ο κωμικός Αριστοφάνης, που έμελλαν με τη δράση τους να σημαδέψουν την πορεία της ανθρώπινης σκέψης, οδήγησε στην παραγωγή ενός συγγραφικού έργου που πυροδότησε πλήθος ερευνών στον κλάδο των Κλασικών Σπουδών. Τα ταραγμένα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου και η δυσμενής θέση στην οποία έχει περιέλθει η Αθήνα το χρονικό διάστημα μεταξύ Νικιείου Ειρήνης και Σικελικής Εκστρατείας, το ζήτημα της ταυτότητας του πολίτη και η ανάγκη αυτοπροσδιορισμού των Αθηναίων προβάλλοντας την αυτοχθονία τους ως ειδοποιό διαφορά από συμμαχικές και εχθρικές πόλεις - κράτη, και τα νέα δεδομένα που δημιουργεί η εισροή μεταναστευτικών κυμάτων στην πόλη, ήδη από την εποχή των Περσικών Πολέμων, έχουν αποτελέσει αντικείμενο πραγματείας της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Παρότι αναφορές στην αυτοχθονία και τη μετανάστευση υπάρχουν διάχυτες στην θεματολογία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, δεν υπάρχει κανένα άλλο έργο όπου εξετάζονται συνδυαστικά σε τέτοιο βαθμό, όπως στην τραγωδία Ίων του Ευριπίδη. Στόχος της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η πολιτική ιδιότητα συνυφαίνεται με την έννοια της αυτοχθονίας, και ο θεσμός της μετοικίας με τη μετανάστευση στον Ίωνα, μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, τόσο της πρωτογενούς όσο και της δευτερογενούς βιβλιογραφίας. Θα επιχειρήσουμε ακόμα να προσεγγίσουμε τις ιδιομορφίες που παρουσιάζει το συγκεκριμένο δράμα αναφορικά με τις παραπάνω έννοιες, καθώς και εξετάζοντας τον Ίωνα ενταγμένο σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, αυτό του Πελοποννησιακού Πολέμου, να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Ευριπίδης διαφοροποιείται από τους προκατόχους του, αξιοποιώντας ως κύριο θεματικό άξονα γύρω από την παραγωγή του δράματος την περηφάνια των Αθηναίων για το στοιχείο εκείνο που τους διαφοροποιεί , πέραν των άλλων, από όλες τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις – κράτη: την «άμεικτη» γενεαλογία τους.

Abstract

Ancient Greek drama is a global heritage of the ancient Greek world, fueling research in the field of Humanities, and beyond, as an inexhaustible source of intellectual wealth. In its more than 2,500 years of existence, it has undoubtedly been the guardian and bearer of the ancient Greek ideal, promoting to this day the study of the ancient Greek language throughout the world. The political dimension of the ancient theater encouraged, through the teaching of a tragic or comic performance before the Athenian audience in the theater of Dionysus, the exposure of contemporary socio-political concerns. The defense or the colonization of a social reality by emblematic forms of dramatic poetry, such as the tragic poets Aeschylus, Sophocles, Euripides and the comedian Aristophanes, whose actions were destined to mark the course of human thought, led to the production of a literary project that triggered a lot of research in the field of Classical Studies. The turbulent years of the Peloponnesian War and the unfavorable position in which Athens has fallen between the Peace of Nicias and the Sicilian Expedition, the question of citizen identity and the need for Athenians to define themselves by projecting their autochthony as a noticeable difference from allied and enemy cities - states, and the new data created by the influx of immigrant waves into the city, since the time of the Persian Wars, have been the subject of a treatise on ancient Greek tragedy. Although references to autochthony and migration are pervasive in the thematics of ancient Greek literature, there is no other work where they are examined in combination to such an extent as in the tragedy of Ion by Euripides. The aim of this diploma thesis is to investigate the way in which political status is intertwined with the concept of autochthony, and the institution of μετοικία with migration to Ion, through the literature review of both primary and secondary literature. We will also attempt to approach the peculiarities presented by this drama in relation to the above concepts, as well as by examining Ion in a specific historical and socio-political context, that of the Peloponnesian War, to understand the way in which Euripides differs from his predecessors, utilizing as the main thematic axis around the production of the drama the pride of the Athenians for the element that differentiates them, among other things, from all the other Greek city-states: their “unmixed” genealogy.