Η γυναίκα στα πλαίσια του «οίκου» με ιδιαίτερη έμφαση στη δραματουργία του Αισχύλου και του Ευριπίδη

Abstract

Στην Αθήνα του πέμπτου αιώνα ο οίκος αποτελούσε τη βασική μονάδα της κοινωνίας με πρωτεύον συστατικό του στοιχείο τη γυναίκα. Στην ομηρική κοινωνία η γυναίκα δε λαμβάνει υπόσταση εκτός του οίκου αλλά από όποια κοινωνική τάξη και αν προέρχεται ο χώρος της καθημερινής δραστηριότητας της είναι αυτός ενώ παράλληλα δεν της επιτρέπεται κάποια δημόσια δραστηριότητα. Στην Κλασική Αθήνα η κατάσταση δε διαφοροποιείται ιδιαίτερα. Κατά αυτή την περίοδο οι νόμιμες σύζυγοι των Αθηναίων συνεχίζουν να ζουν περιορισμένες στα πλαίσια ου οίκου τους στον οποίο κάθε γυναίκα ανήκει είτε ως κόρη είτε ως σύζυγος μετά από τη σύναψη γάμου, που δεν ήταν προϊόν επιλογής της. Η γυναίκα ανήκει πάντοτε στην κηδεμονία κάποιου και από αυτόν εξαρτιέται η τύχη της. Σε αντίθεση ωστόσο με τη ζωή των νόμιμων συζύγων και των δούλων που πολύ πιθανόν περιοριζόταν στον γυναικωνίτη έρχεται ο τρόπος ζωής των εταίρων, των γυναικών που αποτελούν συνώνυμο της ελευθερίας και κύρια χαρακτηριστικά τους ήταν η παρρησία η ελευθερία συμπεριφοράς, η μόρφωση, η συναναστροφή με άντρες και η συμμετοχή στα συμπόσια και στις διασκεδάσεις των αντρών. Είναι επομένως εύλογο η θέση της γυναίκας να αποτυπώνεται μέσα στα έργα των αρχαίων τραγικών είτε επειδή έχουν δεχτεί επιρροή από τις υπάρχουσες συνθήκες είτε γιατί επιδιώκουν να εκφράσουν την αποδοκιμασία τους ως πρόδρομοι φεμινιστές. Τα περισσότερα έργα των τραγικών ποιητών περιστρέφονται γύρω από τη γυναίκα και αποτελεί πρόκληση η διερεύνηση της οπτικής του καθενός πάνω στο θέμα. Και στους τρείς τραγικούς Σοφόκλη, Αισχύλο και Ευριπίδη ενώ σκιαγραφείται η θέση που κατείχε η γυναίκα γενικά στην κοινωνία, παρουσιάζεται μία δυναμική της όψη που σπάει κάποιες φορές τα δεσμά της και διεκδικεί ελευθερία βγαίνοντας από τα στενά όρια του οίκου της. Κάποιες ηρωίδες διατηρούν τις παραδόσεις ενώ κάποιες άλλες επιδεικνύουν επαναστατικότητα. Για τη διερεύνηση του ρόλου της γυναίκας στα πλαίσια του οίκου στον Αισχύλο και στον Ευριπίδη μελετήθηκαν κάποια συγκεκριμένα έργα. Έτσι στις Ικέτιδες του Αισχύλου παρόλο που «ο γάμος» η με τους όρους της εποχής εγγύη αποτελεί το επίκεντρο της ζωής της γυναίκας, οι Δαναΐδες τον απορρίπτουν καθώς δεν τον εγκρίνουν για διάφορους βάσιμους και αβάσιμους λόγους ενώ απειλούν με αυτοκτονία απέναντι σε αυτή τη μορφή βιασμού αποδεικνύοντας την επαναστατικότητά τους. Αλλά και η Κλυταιμνήστρα στο έργο Αγαμέμνονας του Αισχύλου επιδεικνύει επαναστατικότητα στα καθιερωμένα καθώς με την πειθώ της καταφέρνει να κάνει τον Αγαμέμνονα να υποχωρήσει και να τον οδηγήσει τελικά στο θάνατο παίρνοντας εκδίκηση για τα δεινά που της προσέφερε αντιστρέφοντας στους ρόλους και ανατρέποντας την επικρατούσα άποψη για το γυναικείο φύλο. Κορωνίδα της επαναστατικότητας και της ανατροπής των πεποιθήσεων περί του γυναικείου φύλου αποτελεί η Μήδεια του Ευριπίδη στο ομώνυμο έργο της. Εγκαταλείπει τον οίκο για τον Ιάσονα ενώ χωρίς ενδοιασμούς απομακρύνεται εντελώς από τον συζυγικό πρότυπο γυναίκας διαπράττοντας φόνους με αποκορύφωμα αυτόν των παιδιών της. «Ελεύθερη» ανεβαίνει στο άρμα και αποχωρεί ενώ παράλληλα δημιουργεί τρομερές αμφιβολίες για τα μηνύματα που επιδιώκει ο Ευριπίδης να περάσει στο κοινό του. Στις Τρωάδες ο Ευριπίδης μας επαναφέρει μέσω της Ανδρομάχης στα πρότυπα της γυναικάς στην εποχή του, καθώς αποτελεί τη γυναίκα που λαμβάνει υπόσταση μέσω τόσο του συζυγικού όσο και της μητρικού της ρόλου. Στον αντίποδα βρίσκεται η Ελένη ως «αιτία του κακού» που εξαιτίας της ομορφιάς της προκάλεσε τόσα κακά σε πολλούς οίκους. Μέσα από τις μομφές που εξαπολύονται στο πρόσωπό της η γυναίκα αναδεικνύεται ως μια εν δυνάμει συμφορά όταν βγει από τα στενά όρια του οίκου της. Η παρούσα εργασία ολοκληρώνεται με την αποκωδικοποίηση του ρόλου της γυναίκας μέσα από το έργο Άλκηστις του Ευριπίδη. Η τελειότητα της συζύγου αυτής για τα πρότυπα της εποχής είναι απροκάλυπτη. Ωστόσο παρά το γεγονός ότι το κίνητρό της είναι η διατήρηση του οίκου της διαθέτει δυναμικότητα που ελάχιστα ταιριάζει σε μια γυναίκα σύμφωνα πάντοτε με τα πρότυπα της εποχής που αναφερόμαστε. Έτσι ο Ευριπίδης ανατρέπει και αυτή τη φορά τα καθιερωμένα και αντιστρέφει τους ρόλους θέτοντας ωστόσο πάντοτε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τον οίκο και αναδεικνύοντας τον το μοναδικό νικητή στο τέλος του έργου.