Η έμφυλη και η κοινωνική διάσταση στο καλλιτεχνικό έργο της Βάσως Κατράκη

Abstract

Η Βάσω Κατράκη υπήρξε απολογητής και εκφραστής του επικού μεγαλείου του επαναστατημένου 20ου αιώνα. Οι πολλαπλές συρράξεις δημιούργησαν ένα πλαίσιο ηθικά υπονομευτικό, οικονομικά καταστρεπτικό και κοινωνικά φθοροποιό για την Ελλάδα, με την ταυτόχρονη δοκιμασία των δημοκρατικών θεσμών και την αναπόφευκτη διαρραγή του κοινωνικού ιστού. Με όχημα το καλλιτεχνικό της έργο και μέσω του συλλογικού πράττειν, εγκαθίδρυσε τρόπους ύπαρξης και πρακτικές δράσης που γνώρισαν αποδοχή και αποταμίευσαν πρωτοφανή και αδιαμφισβήτητα αποτελέσματα για τον χώρο της τέχνης και τις κοινότητες. Η πολυσημία των χαρακτικών της έργων ήταν η αφορμή, ώστε η παρούσα μελέτη περίπτωσης να μην εστιάσει μόνον στις πράξεις των αγωνιζόμενων Ελλήνων και σε αισθητικά ζητήματα, αλλά και στις άφατες πλευρές του κοινωνικού βίου, των ανθρώπων του μόχθου, τον σκεπτικισμό της νεωτερικής εποχής. Μια εξίσου σημαντική πτυχή και στόχος της έρευνας ήταν η ανάδειξη του καθοριστικού ρόλου των γυναικών στον κόσμο της πληθυντικότητας και η ορατότητα στις εκφάνσεις του θεσμοποιημένου κόσμου της πατριαρχίας. Εργάστηκε αγόγγυστα στο πλαίσιο μιας παράδοσης δημιουργημένης από άνδρες, διέψευσε όσους ανέμεναν ότι οι γυναίκες δημιουργοί διαμορφώνουν καλλιτεχνικό έργο με φαντασιακές, ουτοπικές πραγματικότητες σαν προστατευτικό κέλυφος ή αντιμετάθεση δυσχερειών. Ο φεμινισμός δεν υπήρξε ένα εκφρασμένο διανοητικό πλαίσιο αναφοράς, απουσίαζε ολότελα από τα γραπτά και τις μαρτυρίες της, παρέμενε όμως σταθερά προσανατολισμένη στην εμφάνεια της πολλαπλής ταυτότητας της γυναίκας, της μητέρας, της εργαζόμενης, της αρχετυπικής προστάτιδας του Όλου. Παρά την διεθνή αναγνώριση και τις διακρίσεις, δεν περιορίστηκε στην ιδιωτική οδό και με την κοινωνική -φιλειρηνική δράση μετέβη από το τοπικό στο οικουμενικό και ανέδειξε τους λόγους και τους τρόπους με τους οποίους υπερίσχυσε η συλλογικότητα από την ατομικότητα, μολονότι οι Έλληνες χαρακτηρίζονται κατά βάση λαός της ατομικής και όχι της μαζικής ψυχολογίας. Απελευθέρωσε την χαρακτική τέχνη από την αυτοαναφορικότητα, την απέσπασε από την τυπογραφία και την πάρεργη σχέση της με την ζωγραφική και την αυτονόμησε αισθητικά, παρουσιάζοντας στην φόρμα «μικρής» διάστασης- την πέτρα και το ξύλο-τον «μεγάλο» κόσμο των ιδεών. Το εικαστικό ιδίωμα της Κατράκη διαμορφώθηκε με την ενδελεχή μελέτη της ελληνικής τέχνης, τις συνεχείς αναγωγές στο παρελθόν και συνάντησε τον μακρόκοσμο εικόνων κοινωνικής διαμαρτυρίας και τις ουμανιστικής υφής δράσεις της Γερμανίδας καλλιτέχνιδας Kathe Kollwitz.