Η σημασία και ο ρόλος της μαντικής στην αρχαία ελληνική τραγωδία: συγκριτική μελέτη των έργων Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη

Abstract

Βαθιά συνυφασμένη με θρησκευτικές και κοινωνικές πρακτικές, η μαντική, υπήρξε ανέκαθεν μια μορφή τέχνης, την οποία ασκούσαν προικισμένοι ή ενίοτε κατάλληλα εκπαιδευμένοι άνθρωποι, που συνέβαλαν με τις «προβλέψεις» τους στην διαμόρφωση διαφόρων προσωπικών επιλογών, πολιτικών στρατηγικών ή ακόμα και στρατιωτικών τακτικών. Μέσω χρησμών, προφητειών ή ερμηνείας ονείρων, που άλλοτε επιβεβαιώνονταν και άλλοτε διαψεύδονταν, η μαντική τέχνη έδινε διεξόδους στις πάντα πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ θεών και ανθρώπων και κυρίως εξασφάλιζε για κάποιους τουλάχιστον την ελπίδα. Αποτελούσε ένα μέσο πρόσβασης στην σοφία ανώτερων δυνάμεων, μια σοφία ωστόσο, που συχνά ερμηνευόταν από τους ενδιαφερόμενους κατά το δοκούν. Στην παρούσα διπλωματική εργασία γίνεται μια προσπάθεια εμβάθυνσης σε θέματα που άπτονται της μαντικής, από την ομηρική εποχή ως τα κλασσικά χρόνια του 5ου αιώνα, ενώ μελετάται η επίδραση που είχαν διάφορες μορφές μαντείας σε έργα των τριών Ελλήνων τραγικών ποιητών, Αισχύλο, Σοφοκλή και Ευριπίδη. Με την ανάλυση συγκεκριμένων τραγωδιών τους, στις οποίες η μαντική εν γένει κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο, αναδεικνύεται η μεγάλη σημασία που είχε για τους αρχαίους Έλληνες η συγκεκριμένη τέχνη. Ο Αισχύλος, ένας βαθιά θρησκευόμενος ποιητής, ενδεχομένως και ο ίδιος μυημένος στα Ελευσίνεια Μυστήρια, αναδεικνύει μέσω της συγγραφικής του τέχνης, την μεγαλοπρεπή εικόνα της θεϊκής εξουσίας. Οι θεοί δεν λείπουν ποτέ από τα έργα του και η βούληση του Δία κυριαρχεί παντού. Η μαντεία, ως σημείο σύνδεσης μεταξύ θεών και ανθρώπων, κατέχει ενεργό ρόλο στις τραγωδίες του και συχνά οδηγεί στην λύση τους. Ο Σοφοκλής, προσδίδοντας στα έργα του έναν ξεκάθαρα ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, προβάλει τις ανθρώπινες αξίες, τα πάθη και τα συναισθήματα ενώ τονίζει το πεπερασμένο και το φθαρτό, ως ειδοποιό διαφορά ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους. Η λάμψη που περιβάλει τους θεούς είναι για τον Σοφοκλή δεδομένη και ο σεβασμός απέναντί τους αδιαπραγμάτευτος. Η μαντική τέχνη, ως έκφανση της παραδοσιακής θρησκείας, ενυπάρχει στις τραγωδίες του και συχνά αποτελεί τον σκελετό, πάνω στον οποίο δομείται ολόκληρη η πλοκή. Τον Ευριπίδη απ’ την άλλη πλευρά χαρακτηρίζει η απομυθοποίηση των παραδοσιακών αξιών και κατ’ επέκταση και της θρησκείας. Αμφισβητεί συχνά τους θεούς και αξιολογεί την αξιοπιστία του μύθου, της μαντείας και της παράδοσης. Ασκεί κριτική στις θείες δυνάμεις και θέτει υπό την κρίση των θεατών του τις θεϊκές αποφάσεις. Η αρχαία Ελληνική τραγωδία γενικότερα, είναι γεμάτη από θεούς, δαίμονες, μάντεις και προφήτες, κάτι που αντανακλά τις πεποιθήσεις και της ίδιας της αρχαίας Ελληνικής κοινωνίας, και αποτελεί έναν εξαιρετικά σημαντικό παράγοντα, που λαμβάνεται πάντοτε υπόψη στα έργα των σύγχρονων μελετητών του αρχαίου δράματος.