Το Κυπριακό ζήτημα και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1959-1967

Abstract

Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να αναλύσει το ακανθώδες και πολύπλοκο Κυπριακό Ζήτημα και την επίδρασή του στις ελληνοτουρκικές σχέσεις την περίοδο 1959-1967, εξετάζοντας ωστόσο και την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας στην Κύπρο (1878-1959), διότι κρίνεται ως απολύτως απαραίτητη για την κατανόηση των όσων έλαβαν χώρα μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου. Κύριος στόχος της ανάλυσης αυτής είναι η διακρίβωση των αιτιών της δυσλειτουργικότητας του νεοσύστατου (1959) κυπριακού κράτους, της συνεπακόλουθης συνταγματικής κατάρρευσης του 1963 και του ξεσπάσματος των αιματηρών διακοινοτικών συγκρούσεων του 1964. Επίσης, επιχειρείται η ενδελεχής διερεύνηση των πολιτικών στοχεύσεων των κύριων κρατικών δρώντων που ενεπλέκοντο στο ζήτημα και κυρίως της Ελλάδος και της Τουρκίας, υπό το πρίσμα της δεδομένης ψυχροπολεμικής αρχιτεκτονικής του διεθνούς συστήματος κατά τα έτη 1959-1967. Αξιολογείται επίσης η στρατηγική ενός εκάστου των εμπλεκομένων κρατών, όπως και οι διαφοροποιήσεις στην προσέγγιση του ζητήματος από τις εκάστοτε κυβερνήσεις τους, λόγω του διαρκώς μεταβαλλόμενου διεθνούς περιβάλλοντος της συγκεκριμένης περιόδου. Συμπερασματικά προκύπτει ότι η μακρά βρετανική αποικιακή παράδοση που υποδαύλιζε συστηματικά τον κοινοτικό διχασμό και τον τουρκικό εθνικισμό στο νησί, η από μακρού καιρού καλλιεργούμενη εχθρότητα και ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κοινοτήτων αλλά και οι διαμετρικά αντίθετες επιδιώξεις τους σχετικά με τη μελλοντική πορεία της νήσου, η ακαταλληλότητα, η ανεπάρκεια και η αδυναμία του συντάγματος να θεμελιώσει ένα λειτουργικό κράτος που από τη μία θα σεβόταν την υφιστάμενη πληθυσμιακή αναλογία και από την άλλη θα εξοβέλιζε τις κοινοτικές και εθνοτικές διαιρέσεις, οι σοβαρές ευθύνες της ελληνικής και κυρίως της κυπριακής ηγεσίας που συμφώνησαν να δεχθούν ένα συνταγματικό πλαίσιο που a priori θεωρούσαν ανεφάρμοστο, αποδεχόμενες ταυτόχρονα να καταστεί η Τουρκία εγγυήτρια δύναμη της απαρέγκλιτης εφαρμογής του, αλλά και τα γενικότερα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα Ελλάδος και Τουρκίας στην περιοχή, απετέλεσαν ορισμένες εκ των αιτιών της συνταγματικής κατάρρευσης και της κυπριακής και ελληνοτουρκικής κρίσης του 1963-64. Μετά την κρίση αυτή, οι ΗΠΑ, αφού εμπόδισαν τουρκική εισβολή στην Κύπρο, πίεσαν ασφυκτικά, κυρίως την Ελλάδα, για την εξεύρεση νατοϊκής λύσης του ζητήματος, ώστε να αποφευχθεί ενδεχόμενη ελληνοτουρκική σύρραξη που θα σήμαινε καίρια ρωγμή στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.