Τα ποιήματα ποιητικής του Αντώνη Φωστιέρη: ο ποιητής, το ποίημα, ο αναγνώστης

Abstract

Οι σύγχρονες προσεγγίσεις στον χώρο της Κριτικής θεωρίας στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, και ιδιαίτερα η ανάπτυξη του Δομισμού, έφεραν στο προσκήνιο νέους τρόπους προσέγγισης του λογοτεχνικού κειμένου. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά στον ποιητικό λόγο, το ποίημα αντιμετωπίστηκε ως μήνυμα που εκπέμπεται από τον πομπό-ποιητή προς τον δέκτη-αναγνώστη, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον τρόπο γλωσσικής «κωδικοποίησης» του ποιητικού λόγου. Μέσα σε αυτό το γενικότερο πλαίσιο κινήθηκαν οι δομιστικές αντιλήψεις για την ανάλυση της ποίησης με κύριο εκφραστή τον R. Jakobson (1926-1948), από τον Γλωσσολογικό Κύκλο της Πράγας, ο οποίος αναγνώρισε το ποιητικό έργο ως «λειτουργική δομή» και έστρεψε την προσοχή στη μελέτη δύο ρητορικών τρόπων: της μεταφοράς και της μετωνυμίας. Μέσα σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο η παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρεί την εξέταση των ποιημάτων ποιητικής του Αντώνη Φωστιέρη (1953), ο οποίος συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πλέον αναγνωρισμένους ποιητές της γενιάς του ’70. Ως ερευνητικό δείγμα της διατριβής ορίζονται τα «ποιήματα ποιητικής» ή «ποιήματα για την ποίηση», τα ποιήματα δηλαδή που η θεματική τους περιστρέφεται τόσο γύρω από την έννοια της ποίησης όσο και γύρω από επιμέρους στοιχεία, πτυχές και εκφάνσεις της ποιητικής τέχνης, ως ιδιαίτερης γλωσσικής έκφρασης της ποιητικής ιδέας. Η εν λόγω κατηγορία ποιημάτων είναι ιδιαιτέρως ορατή στο έργο του ποιητή, από τις πρώτες μέχρι τις τελευταίες του συλλογές, και εξετάζεται, στη βάση μιας τριμερούς δομής: ο πομπός-ποιητής και οι ιδεολογικές του αντιλήψεις που αφορούν την ποιητική τέχνη, το ποίημα, ως το μήνυμα της επικοινωνίας και ο αναγνώστης, ως παραλήπτης του ποιητικού μηνύματος. Το ερευνητικό υλικό εξετάζεται και ως προς τον άξονα της ομοιότητας (μεταφορά) και της συνάφειας (μετωνυμία). Μέσα από αυτήν την οπτική μελετώνται οι ιδιότητες που λαμβάνουν το ποίημα και τα ποιήματα, ο αναγνώστης αλλά και ο ίδιος ο ποιητής, ως δημιουργός του συγγραφικού του εαυτού. Η έρευνα δομείται σε τρία μέρη και σε δεκατέσσερα (14) κεφάλαια. Στο πρώτο μέρος περιέχονται τα κεφάλαια που αφορούν σε θεωρητικά ζητήματα και εργογραφικά στοιχεία του ποιητή, στο δεύτερο μέρος εξετάζονται ξεχωριστά οι τρεις παράγοντες επικοινωνίας (το ποίημα/ποιήματα, ο αναγνώστης/ες και ο ποιητής), στο τρίτο μέρος της διατριβής επιχειρείται η μελέτη της ποιητικής λειτουργίας, στον άξονα της ομοιότητας, με την εξέταση των κυριότερων υφολογικών-γλωσσικών επιλογών, ενώ στα συμπεράσματα κατατίθενται οι τελικές διαπιστώσεις. Η εργασία πλαισιώνεται από παράρτημα στο οποίο υπάρχουν οι πίνακες καταγοριοποίησης των ποιημάτων ποιητικής και αδημοσίευτη συνέντευξη της γράφουσας με τον ποιητή.