Η εξέλιξη του πρόσφατου γεγονότος μαζικής θνησιμότητας των πληθυσμών Pinna nobilis του Θερμαϊκού Κόλπου

Abstract

Λαμβάνοντας υπόψη την ταχεία και δριμύτατη εξάπλωση του πρόσφατου Γεγονότος Μαζικής Θνησιμότητας (ΓΜΘ) που έχει επηρεάσει όλους τους πληθυσμούς του ενδημικού δίθυρου μαλακίου Pinna nobilis στην Μεσόγειο (με εξάπλωση από δυτικά προς ανατολικά) καθώς και του γεγονότος πως οι περιοχές που είναι λιγότερο εκτεθειμένες σε μεγάλα θαλάσσια ρεύματα φαίνεται προς το παρόν να διατρέχουν χαμηλότερο κίνδυνο μετάδοσης παθογόνων, γεννάται η ανάγκη αξιολόγησης της επίδρασης του ΓΜΘ σε κλειστούς κόλπους (καθώς και παράκτιες λιμνοθάλασσες και δέλτα). Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί και ο Θερμαϊκός Κόλπος, όπου είναι γνωστό ότι έχουν καταγραφεί μεγάλοι πληθυσμοί του οργανισμού αυτού. Στην παρούσα μελέτη πραγματοποιείται αξιολόγηση της άφιξης και του μεγέθους των μέχρι τώρα επιπτώσεων του ΓΜΘ στο σύνολο την παράκτιας ζώνης του Θερμαϊκού Κόλπου, αξιολόγηση της ανθεκτικότητας των πληθυσμών και της ικανότητα των κλειστών κόλπων να ενεργούν ως καταφύγια για το είδος, με απώτερο στόχο τη συμβολή της παρούσας έρευνας στη λήψη μέτρων από τους αρμόδιους διαχειριστικούς φορείς για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων του ΓΜΘ και την πιθανή βαθμιαία αποκατάσταση των πληθυσμών στην περιοχή αυτή. Για τον σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες με κολύμπι ή/και αυτόνομη κατάδυση σε προεπιλεγμένες θέσεις κατά μήκος των ακτών του Κόλπου και οπτική καταμέτρηση τόσο των ζωντανών όσο και νεκρών ατόμων αλλά και τον νεαρών ατόμων μεταξύ αυτών. Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε κατά τη χρονική περίοδο Ιούλιος 2019 – Δεκέμβριος 2020, όμως για τους στόχους της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν και δημοσιευμένα δεδομένα από την περίοδο Μάϊος 2019 – Ιούνιος 2020. Επίσης, πραγματοποιήθηκε καταγραφή των ατόμων που εντοπίστηκαν κατά τη συλλογή μυδιών από τις καλλιέργειες που βρίσκονται στην περιοχή των δέλτα των ποταμών που εκβάλλουν στον Κόλπο, μεταξύ των ατόμων της καλλιέργειας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το ΓΜΘ εξελίχθηκε στην περιοχή του Θερμαϊκού Κόλπου σε τρεις φάσεις: 1. Κατά την πρώτη φάση, μέχρι και τον Μάϊο του 2019, δηλ. ένα χρόνο περίπου μετά την άφιξη του φαινομένου σε περιοχές του Αιγαίου και του Ιονίου, και ενώ οι παθογόνοι μικροοργανισμοί εντοπίζονταν ήδη σε δείγματα από την περιοχή, οι πληθυσμοί δεν παρουσίαζαν κανένα παθολογικό σύμπτωμα και επομένως παρουσίαζαν αντίσταση σε σχέση με άλλους πληθυσμούς που εξετάστηκαν την ίδια περίοδο σε άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, χωρίς να είναι γνωστό το ακριβές χρονικό διάστημα της άφιξης των παθογόνων στην περιοχή. 2. Κατά τη δεύτερη φάση, τον Ιούλιο του 2019, οι προσβεβλημένοι πληθυσμοί εμφανίζουν πλέον συμπτώματα της μόλυνσης και μέσο ποσοστό θνησιμότητας 20%. Παρ’ όλα αυτά οι πληθυσμοί καταφέρνουν να έχουν επιτυχημένη αναπαραγωγή, καθώς κατά τους φθινοπωρινούς μήνες εντοπίζονται ζωντανά νεαρά άτομα ανάμεσα στους πληθυσμούς των μυδιών στην περιοχή των μυδοκαλλιεργειών του Θερμαϊκού. 3. Κατά την Τρίτη φάση, Αύγουστος 2019 έως και Δεκέμβριος του 2020, το ΓΜΘ έχει πλήρως επηρεάσει τους πληθυσμούς της περιοχής με αποτέλεσμα να καταγράφεται 100% θνησιμότητα σε όλους τους υπό μελέτη πληθυσμούς, χωρίς κανένα σημάδι ανάκαμψης. Συμπερασματικά, και σε συνδυασμό με τα ευρήματα άλλων αντίστοιχων περιοχών ενώ οι κλειστοί κόλποι αποτέλεσαν στα αρχικά στάδια του ΓΜΘ προσωρινό καταφύγιο για το είδος, με την πάροδο του χρόνου και σε συνδυασμό με την μεταβολή άλλων παραγόντων (π.χ. θερμοκρασία νερού, ανθρωπογενείς πιέσεις) οι πληθυσμοί σε αυτές τις περιοχές κατέρρευσαν. Το γεγονός αυτό δείχνει της κρισιμότητα της κατάστασης των πληθυσμών που επιβιώνουν ακόμη (κυρίως σε κόλπους με πολύ στενή δίοδο και λιμνοθάλασσες) και την ανάγκη αξιοποίησής της παρουσίας τους με στόχο την μελλοντική φυσική ή τεχνητή επανάκαμψη των πληθυσμών του είδους στη Μεσόγειο Θάλασσα.