An overview of the policy and legal framework pertaining to deep sea habitats

Abstract

Οι περιοχές των βαθιών νερών αν και συνιστούν το μέγα οικοσύστημα του πλανήτη, είναι οι λιγότερο εξερευνημένες, καθώς πολλές εγγενείς δυσκολίες συνδέονται με την έρευνα και την περιβαλλοντική τους προστασία. Σε πολλές περιπτώσεις ποικίλοι παράγοντες των οικοσυστημάτων αυτών δημιουργούν πλούσια και σημαντικά επίκεντρα βιοποικιλότητας και συνεπεία αυτού χώρες ανά τον κόσμο έχουν υιοθετήσει σχέδια προστασίας και διαχείρισής τους. Βασικός στόχος της παρούσας εργασίας αποτέλεσε η εύρεση της βασικής Διεθνούς και Ευρωπαϊκής νομοθεσίας που λειτουργεί ως το εργαλείο προστασίας και διατήρησης αυτών των οικοτόπων, ενώ συγχρόνως παρέχονται πληροφορίες σχετικές με τους τύπους, τα χαρακτηριστικά καθώς την γνωστή κατανομή τους στον θαλάσσιο χώρο που περιβάλλει την Ελλάδα, με απώτερο στόχο την ανάδειξη της προβληματικής και της αναγκαιότητας σχετικά με την διατήρησή τους. Γεωμορφολογία, γεωλογία, υδρολογία και υδροδυναμική καθώς και λοιποί αβιοτικοί παράγοντες και η διακύμανσή τους καθορίζουν την πολυδιάστατη κατανομή και ποικιλότητα των οικοτόπων βαθιών νερών. Η Μεσόγειος θάλασσα έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα στον οποίο οφείλεται η διαφοροποίηση που παρουσιάζει η λεκάνη από τον γειτονικό Ατλαντικό Ωκεανό ως προς τα ποικίλα μοτίβα κατανομής των οικοτόπων αυτών, ενώ στην ανατολική υπολέκανη υπάρχουν κάποια ιδιαίτερα και ξεχωριστά οικοσυστήματα. Τα οικοσυστήματα των βαθιών νερών έχουν μεγάλη οικολογική αξία καθώς έχουν την ιδιότητα να απορροφούν και να αποθηκεύουν τα αέρια του θερμοκηπίου στα οποία οφείλεται η κλιματική αλλαγή, να εξυγιαίνουν τα στοιχεία του περιβάλλοντος, να συνεισφέρουν στους βιοχημικούς κύκλους και να βελτιώνουν την παραγωγικότητα. Επίσης δημιουργούν κοιτίδες βιοποικιλότητας και υποστηρίζουν κατά απόλυτο τρόπο των υγεία και λειτουργικότητα των ωκεανών. Συνεπώς η αναγνώριση και διατήρησή τους είναι απολύτως αναγκαία και επείγουσα υπό τις παρούσες συνθήκες που σχετίζονται με αυξημένες πιέσεις και απειλές του θαλάσσιου περιβάλλοντος και όχι μόνον. Στα νερά περί τον ελληνικό χώρο οι γνωστοί ως τώρα τύποι βαθιών οικοσυστημάτων που έχουν ανακαλυφθεί σε διάφορες τοποθεσίες συμπεριλαμβάνουν κυρίως οικοσυστήματα που βασίζονται στην χημειοσύνθεση, υποθαλάσσιες ανυψώσεις και βιογενείς οικοτόπους. Η διατήρηση και προστασία τους όμως παρουσιάζει ιδιαίτερη προβληματική καθώς στην πλειοψηφία τους βρίσκονται σε περιοχές της ανοικτής θάλασσας και δη σε διεθνή ύδατα. Αυτή η συνθήκη θα αλλάξει εφόσον υπάρξει στο μέλλον διακήρυξη αποκλειστικής οικονομική ζώνης εντός της οποίας θα βρεθούν αυτά τα οικοσυστήματα. Σε παγκόσμιο επίπεδο το αρχικό βήμα προς τον σκοπό της προστασίας τους έλαβε χώρα με την αναγνώρισή τους "ευπαθή" από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Έκτοτε πολλοί οργανισμοί που εργάζονται πάνω στον τομέα της διαχείρισης της αλιείας σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο έχουν ενσωματώσει σχετικές πολιτικές με την περαιτέρω υιοθέτηση κανόνων, απαγορεύσεων και προστατευόμενων περιοχών. Έτσι ορισμένες πολιτικές και νομοθεσίες έχουν υιοθετηθεί στοχεύοντας αμιγώς στην προστασία τους. Αυτές συμπεριλαμβάνουν το Σχέδιο Δράσης για τα οικοσυστήματα που βρίσκονται σε ζώνες και περιοχές με απουσία φωτός καθώς και ορισμένες διατάξεις των Ευρωπαϊκών Οδηγιών για τους Οικοτόπους και για την Θαλάσσια Στρατηγική, οι οποίες ωθούν τα κράτη μέλη να αναγνωρίσουν τα σχετικά οικοσυστήματα, να ορίσουν χωρικά μέτρα προστασίας, όπως οι προστατευόμενες περιοχές και έτσι να διατηρήσουν την ύπαρξη και καλή τους περιβαλλοντική κατάσταση. Άλλες πολιτικές και νομοθεσίες που αναλύονται στοχεύουν στην διατήρηση, αποκατάσταση και ανάρρωση της βιοποικιλότητας εν γένει και στην δημιουργία αντιπροσωπευτικών δικτύων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών, συμπεριλαμβάνοντας επακόλουθα και τα οικοσυστήματα των βαθιών νερών ως επιμέρους ουσιώδη στοιχεία του περιβάλλοντος. Άλλες διατάξεις αφορούν ορισμένες κατηγορίες οικοτόπων και ειδών όπως τα σπάνια ή/και απειλούμενα. Δεδομένου ότι πολλά από αυτά τα οικοσυστήματα και τα είδη που τα απαρτίζουν έχουν χαρακτηρισθεί ως σπάνια, ενδημικά και απειλούμενα υπάγονται στις ευνοϊκές ρυθμίσεις που αποσκοπούν στην προστασία τους εφόσον φυσικά έχουν αναγνωρισθεί και ταυτοποιηθεί. Αυτές οι διατάξεις ανήκουν κατά κύριο λόγο στην Σύμβαση για την Βιολογική Ποικιλότητα, την Σύμβαση της Βαρκελώνης και το αντίστοιχο Πρωτόκολλό της για τις ειδικά προστατευόμενες περιοχές και την βιοποικιλότητα, στο Ευρωπαϊκό πλαίσιο για την βιοποικιλότητα και στις Οδηγίες που σκοπεύουν στην περιβαλλοντική προστασία και την βιώσιμη κατανομή των χρήσεων στον θαλάσσιο χώρο. Το νομικό αυτό πλαίσιο αποτελεί μια αποτελεσματική βάση για την υιοθέτηση δράσεων προστασίας. Περαιτέρω διατάξεις καθώς και οι αναγκαίες τροποποιήσεις των υφιστάμενων που εξειδικεύουν ή και προσθέτουν προς τον σκοπό της διατήρησής τους θα αποτελούσε έναυσμα περιβαλλοντικής δράσης από τα κράτη. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την λήψη μέτρων αποτελούν η χαρτογράφηση του πυθμένα και των οικοτόπων καθώς και η ρύθμιση των ζωνών δικαιοδοσίας του θαλάσσιου χώρου σύμφωνα με τις νομοθετικές προβλέψεις του δικαίου της θάλασσας καθώς και άλλων νομοθετημάτων που παρέχουν λύσεις και βάση για περιβαλλοντική προστασία αυτών των οικοσυστημάτων και όχι μόνον.

The deep sea is the largest and least explored biome on Earth and many difficulties are inherent to the conservation of its ecosystems. The latter have the ability to create biodiversity hotspots and therefore various countries have endorsed relevant conservation and management plans. The main objective of the present thesis has been to identify the basic International and European legal framework that functions as a multi-level tool for their protection, while additional information on their types, their characteristics and known occurrence in the marine areas around Greece is provided in order to promote the discussion on their conservation and the problems around it. Geomorphology, geology, and hydrology/hydrodynamics, other abiotic components and their temporal variability control the multi-dimensional distribution and diversity of the deep sea habitats. The Mediterranean basin has a particular character which leads to different diverse distribution patterns of deep sea habitats from those of the adjacent Atlantic Ocean, while some distinct features occur in its Eastern region. Deep sea habitats have great ecological value as they provide for the storage of greenhouse gasses, bioremediation, contribute to biochemical cycles and enhance productivity; they also create biodiversity hotspots and support overall the health and functioning of the oceans. Hence, their identification and preservation should be pursued even more urgently under contemporary circumstances which are associated with increased threats and pressures. In the waters around Greece presently known occurrences of deep sea habitats (DSH) include certain types of chemosynthetic habitats, seamounts and biogenic habitats. However, their conservation is problematic due to their present location in the high seas. Their situation may change in the future as a result of the declaration of a Hellenic EEZ. The first step towards their conservation has been their recognition as ‘vulnerable’. Several organizations related to fisheries management (e.g., FAO, GFCM and the EU Common Fisheries Policy), have endorsed policies with the establishment of rules, restrictions and PAs. Further on, certain policies and legislation have been developed aiming directly at their protection. These include the Dark Habitats Action Plan which has been designed to apply to issues pertinent specifically to their conservation, and certain provisions of the EU Habitats Directive, as well as MSFD which urges Member States to identify the relevant habitat types, establish spatial protection measures and secure their preservation and good environmental status. Other policies and legislation are designed to promote preservation, restoration and recovery of biodiversity in general, and the creation of representative networks of MPAs, including thus in their structure deep sea habitats as basic components of the environment. Provisions target certain categories, such as threated and rare species and habitats. Several deep sea habitats and their associated species are also rare, endemic, threatened or other and consequently benefit from such provisions, upon though, identification. These protection/conservation provisions are mostly related to the Convention of Biological Diversity, the Barcelona Convention and its SPA/BD Protocol, the EU Biodiversity framework and the EU Directives aiming at environmental protection and the sustainable allocation of uses of the maritime space. Legislation, covering many aspects of the protection of deep sea habitats exists and provides an effective conservation framework and a basis for action. Further legislative provisions specifying or adding on their conservation could be particularly helpful especially in the direction of inciting action by States. Crucial prerequisites are the cartography of the seabed, identification and habitat mapping and the regulation of the jurisdictional space according to the provisions of UNCLOS and other relevant legislation creating solutions and a basis for conservation.