Alien and translocated fish species in lotic ecosystems of Greece

Abstract

Τα ενδημικά είδη ψαριών των εσωτερικών υδάτων και συγκεκριμένα αυτά των ρεόντων οικοσυστημάτων της Μεσογείου, συχνά επιβιώνουν σε ακρέες και δυναμικά μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες, ενώ πολλοί από τους πληθυσμούς τους ζουν κοντά στα φυσιολογικά τους όρια. Στην πραγματικότητα, ένας μεγάλος αριθμός ειδών υφίσταται ήδη έντονες πιέσεις λόγω πολλών ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και οποιαδήποτε επιπρόσθετη ανθρωπογενής δραστηριότητα σε αυτά τα πλέον ευάλωτα οικοσυστήματα, όπως η εισαγωγή αλλόχθονων ειδών (ξενικών και αλλότοπων), έχει τη δυνατότητα να αυξήσει το μέγεθος των απειλών και να επιφέρει αλλαγές, σε διαφορετικές χωρικές κλίμακες. Ως εκ τούτου, ενώ η Μεσογείος θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα «hotspot» βιοποικιλότητας των ψαριών των εσωτερικών υδάτων, είναι ταυτόχρονα μία από τις περιοχές με τις περισσότερες εισαγωγές ειδών σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ελλάδα αντίστοιχα, έχει μία από τις πλουσιότερες ιχθυοπανίδες του γλυκού νερού, σε σχέση με τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες, ενώ η εισαγωγή αλλόχθονων ψαριών στα ρέοντα συστήματα της αντιπροσωπεύει μια σχετικά πρόσφατη αλλά συνεχώς αυξανόμενη απειλή. Η απουσία ενός προγράμματος οργανωμένης παρακολούθησης τους σε συνδιασμό με τη έλλειψη ποιο-ποσοτικών δεδομένων, αποτελούν τα σημαντικότερα εμπόδια προς την σωστή ενημέρωση με έγκυρες και ολοκληρωμένες πληροφορίες που απαιτούνται για την λήψη μέτρων πρόληψης και διαχείρισης του προβλήματος στην Ελλάδα. Ωστόσο, βάσει των αποτελεσμάτων της παρούσας έρευνας, παρά την αυξανόμενη είσοδο των εισαγόμενων ειδών στα Μεσογειακά οικοσυστήματα, μόνο μια μικρή ομάδα ξενικών χωροκατακτητικών ψαριών έχει εισαχθεί στα ρέοντα οικοσυστήματα της χώρας. Ο υπόλοιπος μικρός αριθμός των ξενικών ειδών εντοπίζεται σε λίγες και μικρές λεκάνες, σχετικά απομονωμένες από το δίκτυο των μεγάλων λεκανών απορροής, διατηρώντας μικρούς πληθυσμούς, που συχνά δεν είναι ικανοί να αναπαραχθούν. Αντιθέτως, επι του παρόντος, η παρουσία των αλλότοπων ψαριών στα ελληνικά ποτάμια οικοσυστήματα είναι ένα σοβαρά παραμελημένο πρόβλημα, όπου συνήθως υποβαθμίζεται ως γεγονός, ενώ θα έπρεπε ήδη να θεωρείται ως ένα επιπρόσθετο και μάλιστα ύπουλο πρόβλημα που απειλεί την δομή και τις λειτουργίες των οικοσυστημάτων. Για τον σχεδιασμό κατάλληλων διαχείριστικών δράσεων εφαρμόστηκε ένα πλαίσιο ορισμού και ταξινόμησης των συναθροίσεων των αλλόχθονων ψαριών καθώς. Επιπρόσθετα πραγματοποιήθηκε η σύνδεση των συναθροίσεων με διάφορους περιφερειακούς, τοπικούς, βιοτικούς και αβιοτικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες. Τα αποτελέσματα μπορούν να προτεραιοποιήσουν τις συναθροίσεις και τους κινδύνους τους, να συνδράμουν σε συγκεκριμένες δράσεις διαχείρισης που έπονται το στάδιο της εισαγωγής των ειδών. Επίσης, έχουν περαιτέρω την δυνατότητα να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για ανεπηρέαστα οικοσυστημάτα από εισαγωγές αλλόχθονων ψαριών, όπου αποτελλούν υψηλή προτεραιότητα για την βιοποικιλότητα της χώρας. Η πρόβλεψη λοιπόν της πιθανής εγκατάστασης βιώσιμων πληθυσμών ξενικών ειδών ή/και της περαιτέρω εξάπλωσης τους, μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία διαχειριστικών δράσεων, καθώς και στην πρόληψη μελλοντικών εισαγωγών. Για αυτό τον σκοπό, διερευνήθηκε επιπλέον η παρούσα κατανομή, η εγκατάσταση των πληθυσμών και η δυνητική εξάπλωση δύο ξενικών ψαριών, που έχουν ήδη εισαχθεί στα εσωτερικά ύδατα της χώρας. Οι δύο περιπτωσιολογικές μελέτες βασίστηκαν στην χρήση χωρικών κατανομών, δημογραφικών κριτηρίων, στην ένταση και συχνότητα εισαγωγών, στην αντιστοίχιση κλιματικών μεταβλητών και άλλων περιβαλλοντικών παραμέτρων. Τέλος, διερευνήθηκε η πιθανή χρήση ήδη εισαγμένων ειδών στην έρευνα, με στόχο την αξιοποίησή τους και ταυτόχρονα ένα ουσιαστικό μέτρο διαχείρισής των πληθυσμών τους. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν άτομα από ένα πληθυσμό ενός αλλότοπου ψαριού ως βιοδείκτες με σκοπό την ανίχνευση και την αφθονία της μικροπλαστικής ρύπανσης στον Κηφισό ποταμό της Αττικής.