Βιοσυσσώρευση χαλκού, ψευδαργύρου, σιδήρου και μαγγανίου από ελαιόδενδρα Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου

Abstract

Η Olea europaea L., η κοινή ελιά είναι δένδρο σημαντικό στην καθημερινότητα μας, ανήκει από πλευράς συστηματικής στην οικογένεια Oleaceae, ενώ από πλευράς βιολογίας, είναι αγγειόσπερμο, δικότυλο, καρποφόρο, αειθαλές, μακρόβιο που ευδοκιμεί ιδιαίτερα στη Μεσόγειο. Από οικονομικής πλευράς, παίζει σημαντικό ρόλο στην ελληνική εθνική οικονομία καθώς με την καλλιέργειά της απασχολείται περίπου το 1/3 του συνολικού αγροτικού πληθυσμού. Η βιομηχανική ανάπτυξη του τελευταίου αιώνα είχε σαν αποτέλεσμα την ταχεία και ευρεία επιβάρυνση του περιβάλλοντος από ποικίλους ρύπους, μεταξύ των οποίων τα μέταλλα κατέχουν πρωτεύουσα θέση. Τα μέταλλα μπορούν να προσληφθούν και να βιοσυσσωρευτούν από τα φυτά μέσω των φύλλων/θαλλού και του ριζικού συστήματος. Ειδικά τα μέταλλα Fe, Mn, Cu, Zn είναι μικροθρεπτικά απαραίτητα στον μεταβολισμό των φυτών και τόσο η έλλειψή τους όσο και η υπερεπάρκεια προκαλούν προβλήματα. Στην παρούσα εργασία έγινε προσδιορισμός των μετάλλων Fe, Mn, Cu, Zn σε φύλλα και καρπούς ελαιόδενδρων από 10 περιοχές της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοπονήσου με κύριο σκοπό να προσπαθήσει να συμβάλλει στην διερεύνηση της επίδρασης του γεωλογικού υποβάθρου και των ανθρωπογενών επιδράσεων στην περιεκτικότητα των ελαιόδεντρων σε μέταλλα. Οι συγκεντρώσεις των μετάλλων στο έδαφος των περιοχών μελέτης διέφεραν σημαντικά εξαρτώμενες από το γεωλογικό υπόβαθρο και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Με εξαίρεση το Λαύριο και τις δυο περιοχές κοντά στα μεταλλεία της Ερμιόνης οι συγκεντρώσεις ήταν σε γενικές γραμμές παρόμοιες ή χαμηλότερες σε σχέση με τη βιβλιογραφία και μέσα στα επιτρεπτά όρια για καλλιεργούμενα εδάφη. Οι συγκεντρώσεις των μετάλλων στα φύλλα και τους καρπούς της ελιάς, ήταν συγκρίσιμες ή χαμηλότερες σε σχέση με αντίστοιχες μελέτες της βιβλιογραφίας. Αυτές στα φύλλα της ελιάς ήταν αρκετά χαμηλότερες ως προς τα θεσπισμένα όρια τοξικότητας για όλα τα μέταλλα, ενώ στους καρπούς σε κάποιες περιπτώσεις τα ξεπερνούσαν για χαλκό και ψευδάργυρο. Η περιεκτικότητα σε μέταλλα, εκτός του Cu, ήταν υψηλότερη στα φύλλα σε σχέση με τους καρπούς, ενώ η διακύμανση της βιοσυσσώρευσης στα φύλλα των δένδρων της ίδιας περιοχής ήταν συχνά μεγάλη και εξαρτιόταν από το μέταλλο. Υπήρχαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στη βιοσυσσώρευση μεταξύ των περιοχών δειγματοληψίας (στα φύλλα για όλα τα μέταλλα, στους καρπούς μόνο σε Zn και Mn. Οι συγκεντρώσεις στους ιστούς της ελιάς σχετίζονταν γενικά με το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής μελέτης και με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Έτσι παρατηρήθηκαν 4 ομάδες σταθμών α) Λαύριο, β) Ηλιόκαστρο, που διαφοροποιήθηκαν από την μεγάλη τους επιβάρυνση από μέταλλα σε σχέση με τις άλλες περιοχές, γ) η ομάδα Λάρυμνα-Στοά 90-Αντίκυρα-Ιτέα που διακρίθηκε λόγω έντονης ανθρωπογενούς δραστηριότητας, και δ) η ομάδα Μοσχάτο/Πειραιώς-Δελφοί-Φιλοπάππου-Μέθανα που δέχεται κυρίως φυσική επίδραση και ήπια ανθρωπογενή. Τέλος οι ελιές στους πιο επιβαρυμένους από μέταλλα σταθμούς (Λαύριο και τις δύο περιοχές μεταλλείων στην Ερμιόνη Ηλιόκαστρο και Στοά 90) απορροφούν αναλογικά από το έδαφος τις μικρότερες ποσότητες μετάλλων στους ιστούς τους. Αυτό συμβαίνει είτε γιατί τα δένδρα στις περιοχές αυτές αντιδρούν με βάση το μηχανισμό αντίδρασης στα μέταλλα του «αποκλεισμού-εξαίρεσης», είτε γιατί ανέπτυξαν αντοχή.