Ανάπτυξη πολύπλοκων μοντέλων διδασκαλίας: το παράδειγμα της εφαρμογής της συστημικής θεωρίας στη διδασκαλία της φυσικής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση: μια εμπειρική μελέτη

Abstract

Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών διδακτική των θετικών επιστήμων: διεπιστημονική προσέγγιση. Η διεπιστημονικότητα και η ροή της γνώσης μέσα από εποικοδομητικές συνεργασίες αποτελεί στόχο του συγκεκριμένου προγράμματος. Επομένως η ανάγκη για την κατάργηση των στεγανών ανάμεσα στα επιστημονικά πεδία και η αντιμετώπιση του φυσικού κόσμου ως ένα σύνολο, είναι απαραίτητη. Από την άλλη πλευρά η συστημική θεωρία εφαρμόζεται με επιτυχία στις κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες, προσφέροντας καταπληκτικά αποτελέσματα και προβλέψεις. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια να εφαρμοστεί και στη διδακτική πρακτική. Η βαθύτερη μελέτη πολύπλοκων συστημάτων μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση του τρόπου που διαφορετικοί παράγοντες (εθνικότητα, φύλο, οικογένεια, κουλτούρα, ηλικία, σχολικό κλίμα) παρεμβαίνουν στη διαδικασία της μάθησης. Συνεπώς το θέμα της εργασίας έχει ερευνητικό και παιδαγωγικό ενδιαφέρον. Η εφαρμογή της συστημικής θεωρίας σε συνδυασμό με τη διεπιστημονικότητα έχει απασχολήσει την εκπαιδευτική κοινότητα. Μάλιστα έχουν γίνει προσπάθειες να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο για τα μαθηματικά και τις βασικές αρχές τους όπως προσομοιώσεις, διεπιστημονικές δραστηριότητες και χρήση τεχνουργημάτων (Fragkiskos et al., 2010). Ένας από τους στόχους της παρούσας εργασίας είναι να γίνει εφαρμογή και στις φυσικές επιστήμες, κάτι που αποτελεί και καινοτομία της εργασίας. Την περίοδο της συγγραφής (2023) πρωτόγνωρα φαινόμενα όπως πυρκαγιές, καύσωνες και πλημμύρες έχουν πλήξει την Ελλάδα και ολόκληρο τον κόσμο. Εύλογα δημιουργείται το ερώτημα κατά πόσο συμπεριλαμβάνονται όλες οι πτυχές των φυσικών επιστημών. Ο Αθανασάκης (2022) αναφέρει την ανάγκη να συμπεριληφθεί η περιβαλλοντική συνιστώσα στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών των φυσικών επιστημών. Ταυτόχρονα επισημαίνει την ευθύνη των εκπαιδευτικών να περιλαμβάνουν στο μάθημά τους δραστηριότητες που βοηθούν στην ανάπτυξη της περιβαλλοντολογικής συνείδησης, των ηθικών αρχών και την ενθάρρυνση για δράση (Αθανασάκης, 2022). Ομοίως οι Θεοδωροπούλου και Καίλα αναφέρουν ότι η διαμόρφωση της περιβαλλοντικής συνείδησης προϋποθέτει την ύπαρξη και διαμόρφωση της δημοκρατικής συνείδησης. Μάλιστα καταλήγουν ότι αυτό είναι αδύνατο να συμβεί μέσα σε αυστηρό γνωσιοκεντρικό σύστημα που καλλιεργεί την περιβαλλοντική συνείδηση μόνο επιφανειακά. Για να συμβεί αυτό χρειάζεται μια ευρύτερη οπτική και μια ολιστική αντιμετώπιση της εκπαίδευσης (Θεοδωροπουλου & Καιλα,2006). Αντίστοιχα συμπεράσματα προκύπτουν και από την έκθεση του συμβουλίου της Ευρώπης (Council of Europe Report ) για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την εκπαίδευση. Ως ευρύτερο συμπέρασμα είναι η ανάγκη για ενιαία και αδιάσπαστη αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος (Morelli,2019). Αν λάβουμε υπόψη και την πρόσφατη βίαιη και αναγκαστική στροφή προς την τηλεκπαίδευση -λόγω covid-19 – θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι χρειάζεται επανακαθορισμός του τρόπου και των στόχων της εκπαίδευσης. Σε κάθε περίπτωση, είναι απαραίτητο να συμπεριλάβουμε πλήθος (νέων) παραγόντων δημιουργώντας ένα σύστημα ανθεκτικότερο στις απότομες μεταβολές (εσωτερικές και εξωτερικές), αλλά με μεγαλύτερη ικανότητα προσαρμογής και καλύτερα αντανακλαστικά. Για να γίνει αυτό θα πρέπει η συστημική θεωρία να υιοθετηθεί από τους εκπαιδευτικούς. Στο πειραματικό μέρος διερευνώνται οι απόψεις και οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών. Αρχικά γίνεται προσπάθεια να καταγραφούν οι δυσκολίες των εκπαιδευτικών που διδάσκουν φυσικές επιστήμες. Ως απώτερο στόχο έχει να διερευνήσει την πρόθεση των εκπαιδευτικών να αλλάξουν ή να τροποποιήσουν τον τρόπο που διδάσκουν τις φυσικές επιστήμες. Βασικό ερώτημα είναι αν γνωρίζουν, και σε ποιο βαθμό τη συστημική θεωρία. Το επόμενο ερώτημα είναι αν είναι διατεθειμένοι να εφαρμόσουν τη συστημική προσέγγιση, αν έχουν προσπαθήσει και αν είχε θετικό αντίκτυπο στη διδασκαλία.