Ανθεκτικότητα γονέων παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρία/ες: συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση

Abstract

Η ανθεκτικότητα αφορά στην ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται σε δυσμενείς καταστάσεις, αποδίδοντας θετικά αποτελέσματα. Ως έννοια, έχει μελετηθεί σε συνάρτηση με διάφορες διαστάσεις, όπως το άγχος, δημογραφικοί παράγοντες, τις οικογενειακές και κοινωνικές παρεμβάσεις, την ποιότητα ζωής, το στίγμα κ.ά. Η παρούσα εργασία διερευνά την ανθεκτικότητα των γονέων με παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή/και αναπηρία (ε.ε.α./α.). Πιο αναλυτικά, εξετάζει τον ορισμό της ψυχικής ανθεκτικότητας των γονέων με παιδιά με ε.ε.α./α., το άγχος ως παράγοντα πρόβλεψης για τη χαμηλή ανθεκτικότητα των γονέων, και τον ρόλο της παρέμβασης της ευρύτερης οικογένειας και των κοινωνικών φορέων στην αύξηση της ψυχικής ανθεκτικότητας των γονέων. Η μελέτη συνιστά μια ποιοτική έρευνα, και ειδικότερα μία συστηματική ανασκόπηση βιβλιογραφική. Το δείγμα ήταν 31 άρθρα που έχουν δημοσιευθεί το χρονικό διάστημα 2014-2022. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε μέσω της θεματικής ανάλυσης. Τα ευρήματα ανέδειξαν ότι η ανθεκτικότητα είναι μια μετρήσιμη έννοια. Έχει αρνητική συνάφεια με το άγχος, το στίγμα, το γονικό βάρος και την αντίληψη ότι οι προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν είναι τεράστιες. Υπάρχει θετική συσχέτιση με την ευεξία και την ποιότητα ζωής, την γονική αυτοαποτελεσματικότητα, τον τρόπο ανατροφής των παιδιών, την θετική ψυχική κατάσταση και την ελπίδα των γονέων, την οικογενειακή συνοχή και την αντίληψη των γονέων ότι έχουν τον έλεγχο, ενώ είναι αμφισβητήσιμη η σχέση της με την εκπαίδευση, το επάγγελμα και το εισόδημα. Όσον αφορά την παράμετρο «άγχος», βρέθηκε ότι το γονικό άγχος, εκτός των άλλων, είναι απόρροια και της κοινωνικής υποστήριξης. Η κακή συμπεριφορά των παιδιών και τα συναισθηματικά προβλήματα που αυτά βιώνουν έχουν αρνητική επίδραση στο άγχος των γονέων. Επίσης, η έλλειψη των κατάλληλων υπηρεσιών και της απαιτούμενης υποστήριξης, από το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον έχουν άμεση συσχέτιση με την ευημερία και την μείωση του άγχους των γονέων με παιδιά με ε.ε.α./α. Η κατάλληλη υποστήριξη από την οικογένεια και τους αρμόδιους κοινωνικούς φορείς, προάγει την ανθεκτικότητα των γονέων. Η ύπαρξη κρατικών προγραμμάτων, οι ομάδες αυτοβοήθειας, η βοήθεια από ειδικούς και η πληροφόρηση από διάφορες έγκυρες πηγές μπορεί να αποτελέσουν σημαντικούς παράγοντες που θα δώσουν ουσιαστικές λύσεις στους γονείς και θα τους κάνει να αντιληφθούν ότι βιώνουν μία κατάσταση που δεν είναι ανάγκη να την αντιμετωπίσουν μόνοι τους.

Resilience refers to an individual’s ability to adapt to adverse situations, yielding positive results. As a concept, it has been studied in relation to various dimensions such as stress, demographic factors, family and social interventions, quality of life, stigma, etc. This paper explores the resilience of parents with children with special educational needs and/or disabilities (SEND). Specifically, it examines the definition of mental resilience of parents with children with SEND, stress as a predictor of low parental resilience, and the role of extended family and social agency intervention in increasing parental mental resilience. The study constitutes a qualitative study, particularly a systematic literature review. The sample consisted of 31 articles published between 2014 and 2022. Data analysis was performed using thematic analysis. The findings indicated that resilience is a measurable concept. It is negatively related to stress, stigma, parental burden, and the perception that the challenges they face are overwhelming. There is a positive correlation with well-being and quality of life, parental self-efficacy, parenting style, positive mental state and parental hope, family cohesion, and parental perception of control, while its relationship with education, occupation, and income is questionable. Regarding the “stress” parameter, it was found that parental stress, among others, is also a result of social support. Children's bad behavior and the emotional problems they experience have a negative effect on parents' stress. Also, the lack of appropriate services and the required support, both from the family and from the social environment, have a direct correlation with the well-being and the reduction of stress for parents with children with special educational needs and/or disabilities. The appropriate support from the family and competent social agencies promotes the resilience of the parents. The existence of government programs, self-help groups, expert help, and information from various authoritative sources can be important factors in providing meaningful solutions to parents and making them realize that they are experiencing a situation that they do not need to deal with alone.