Η παιδαγωγική αξία της απτικής συμπεριφοράς στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση: απόψεις εκπαιδευτικών για τη διδακτική λειτουργία του αγγίγματος

Abstract

Κατά τη διάρκεια μιας διδακτικής λειτουργίας για την πραγματοποίηση αρκετών δραστηριοτήτων απαιτείται η ανάπτυξη απτικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών. Οι απτικές αυτές αλληλεπιδράσεις εμφανίζονται ως μέρος του καθημερινού προγράμματος της διδακτικής διαδικασίας. Η μελέτη της λειτουργίας, της πρόθεσης και της συμπεριφοράς του αγγίγματος του εκπαιδευτικού στο μαθητή, με το χέρι του κατά τη διδακτική διαδικασία, αποτελεί αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής. Σκοπός της διατριβής είναι να παρουσιαστούν οι απόψεις των εκπαιδευτικών γενικής αγωγής (ΠΕ70) δημοτικών σχολείων για τις παιδαγωγικές διαστάσεις του αγγίγματος, όταν αγγίζουν με το χέρι τους τους μαθητές κατά τη διδακτική διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα, στην παρούσα διδακτορική διατριβή παρατηρείται το άγγιγμα του εκπαιδευτικού με το χέρι του στα δάχτυλα, την παλάμη, τον καρπό/πήχη, τον βραχίονα, τον ώμο, τον αυχένα, το κεφάλι/μαλλιά, την πλάτη και άλλα σημεία του σώματος των μαθητών/τριών, με συγκεκριμένη χρονική διάρκεια και σκοπιμότητα, κατά τη διάρκεια μιας διδακτικής διαδικασίας. Το φυσικό (ή παιδαγωγικό) αυτό άγγιγμα, όπως ονομάζεται, χρησιμοποιείται συνήθως από τους εκπαιδευτικούς ως θετικό παιδαγωγικό μέσο, το οποίο ηρεμεί, φροντίζει, ενθαρρύνει, επιβραβεύει και καθοδηγεί τα παιδιά, δημιουργώντας σε αυτά συναισθήματα ασφάλειας και εμπιστοσύνης με θετικές επιπτώσεις στη συναισθηματική και κοινωνική τους ανάπτυξη, στον περιορισμό της επιθετικότητάς τους και στη δημιουργία καλών, διαπροσωπικών σχέσεων με τον/την εκπαιδευτικό τους. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια μιας διδακτικής διαδικασίας μπορεί να παρατηρηθεί και το αρνητικό άγγιγμα, το οποίο εφαρμόζεται από τον/την εκπαιδευτικό ως μέσο τιμωρίας ή επίπληξης μαθητών/τριών. Το αρνητικό αυτό άγγιγμα μπορεί να περιορίζει τις ατομικές ελευθερίες, δρώντας ως πειθαρχικό μέσο ή ενδέχεται να εκλαμβάνεται ως στοιχείο σεξουαλικής παρενόχλησης στα παιδιά. Επίσης, μπορεί να δημιουργεί σε αυτά αισθήματα ανασφάλειας και φόβου, να προκαλεί τρόμο, αναστάτωση και άγχος, νευρικότητα και επιθετικότητα. Τα αποτελέσματα της έρευνας, τα οποία προκύπτουν μέσω των ερευνητικών μεθόδων και τεχνικών που εφαρμόστηκαν στην παρούσα διδακτορική διατριβή, δηλαδή του ερωτηματολογίου, της παρατήρησης και της ημιδομημένης συνέντευξης, αποκαλύπτουν ότι οι εκπαιδευτικοί πλησιάζουν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της διδακτικής διαδικασίας και τα αγγίζουν με το χέρι τους, περισσότερο στον ώμο και στην πλάτη και λιγότερο στα δάχτυλα των χεριών τους, στο κεφάλι ή τα μαλλιά τους. Το άγγιγμα τις περισσότερες φορές είναι στιγμιαίο, δηλαδή χρονικής διάρκειας 1-2 δευτερολέπτων. Σκοπός του αγγίγματος του εκπαιδευτικού με το χέρι είναι κατά κύριο λόγο η φροντίδα, η επιβράβευση και η καθοδήγηση των παιδιών. Σε μια εξελισσόμενη διαδικασία όπως είναι η διδακτική, παρατηρείται, επίσης, το άγγιγμα του παιδιού στον/στην εκπαιδευτικό. Σύμφωνα με τις απόψεις των εκπαιδευτικών το παιδί αγγίζει τον/την εκπαιδευτικό όταν είναι στενοχωρημένο, όταν χρειάζεται φροντίδα, όταν θέλει να νιώσει ασφάλεια και όταν χρειάζεται καθοδήγηση. Το άγγιγμα του εκπαιδευτικού με το χέρι του, δημιουργεί στα παιδιά συναισθήματα ασφάλειας και εμπιστοσύνης, ωφελώντας κυρίως τη συναισθηματική τους ανάπτυξη, όπως επισημαίνεται στη διδακτορική διατριβή. Παράλληλα, συμβάλλει θετικά στην οικοδόμηση αμοιβαίας σχέσης μεταξύ του εκπαιδευτικού με τους μαθητές/τριές του. Όπως διαπιστώνεται από την παρούσα έρευνα, οι απόψεις εκπαιδευτικών για το άγγιγμα ενός/μιας εκπαιδευτικού με το χέρι του/της κατά τη διδακτική διαδικασία διαφέρουν ανάλογα με την τάξη στην οποία διδάσκουν και το φύλο τους. Οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στην Α΄ τάξη και οι γυναίκες εκπαιδευτικοί αποδέχονται το παιδαγωγικό άγγιγμα περισσότερο από τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν στην ΣΤ΄ τάξη και τους άνδρες εκπαιδευτικούς. Τέλος, δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές σε σχέση με την ηλικία των εκπαιδευτικών, τα χρόνια υπηρεσίας και το μορφωτικό τους επίπεδο.