Τα αρχαία λατομεία Στυρίας λίθου: η οργάνωση του χώρου, τρόποι και μέσα εξόρυξης, τόποι διασποράς και χρήση των μαρμάρων

Abstract

Τα αρχαία λατομεία καρυστίας/στυρίας λίθου, marmor carystium ή cipollino verde στην περιοχή των Στύρων της Νότιας Εύβοιας, έπαιξαν από τους πιο κομβικούς ρόλους στην εξόρυξη και τη διακίνηση του μαρμάρου κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους. Τα Στύρα αποτέλεσαν την περιοχή με τη μεγαλύτερη εξορυκτική και συνάμα εξαγωγική δύναμη -από όλη τη Νότια Καρυστία- του πρασινωπού φλεβωτού μαρμάρου, που για τη διακοσμητική του αξία έγινε ιδιαίτερα αγαπητό κατά την περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τα λατομεία των Στύρων καταλαμβάνουν τέσσερεις ορεινούς όγκους ανατολικά - νοτιοανατολικά του σημερινού οικισμού. Η έκταση και η οργάνωσή τους σε μεγάλα λατομικά συγκροτήματα αποτυπώνουν τον αυτοκρατορικό τους έλεγχο και συνάμα απεικονίζουν το μέγεθος της εξαγωγής και την εντατικοποίηση, που συνδέεται με την έλευση της ρωμαϊκής κυριαρχίας και της ρωμαϊκής αστικοποίησης. Αντίστοιχα, η άρτια διατήρησή τους μαρτυρά τους τρόπους και τα μέσα εξόρυξης, διαχείρισης και μεταφοράς των αποσπασμένων όγκων. Στην παρούσα εργασία γίνεται προσπάθεια σταχυολόγησης και επαναπροσδιορισμού των λατομικών θέσεων που έχουν εντοπιστεί ήδη από τη δεκαετία του 1960, ενώ παρουσιάζονται οι νέες θέσεις που εντοπίστηκαν από το 2019 έως σήμερα. Επιπροσθέτως, τα νέα στοιχεία σχετικά με τους δρόμους που η καταβίβαση και η λιθαγωγία ακολουθούσε, όπως και τα λιμάνια φόρτωσης των μαρμάρινων όγκων σε πλοιάρια, συμπληρώνουν σε μεγάλο βαθμό το κάδρο αυτής της βιομηχανικής δραστηριότητας των αυτοκρατορικών χρόνων. Μέσα από την εξέταση της βιβλιογραφίας και την παρακολούθηση των αρχαιολογικών δεδομένων και καταλοίπων, γίνεται προσπάθεια προσέγγισης της οργάνωσης των αυτοκρατορικών λατομείων στυρίας λίθου, του τρόπου διοίκησής τους από τους αυτοκρατορικούς απεσταλμένους, αλλά και της λειτουργίας τους σε συνάρτηση με τους ανθρώπους που εργάζονταν στα λατομεία ή ήταν επιφορτισμένοι με την φύλαξή τους. Επιπροσθέτως, επιχειρείται η εξακρίβωση της συμμετοχής στη λατομική δραστηριότητα ιδιωτών – εργολάβων, ενώ παράλληλα, γίνεται απόπειρα ανίχνευσης της συμμετοχής της πόλης σε αυτήν την τεράστια εξορυκτική δραστηριότητα, όπως και του αντίκτυπου που αυτή άφηνε στην οικονομία της περιοχής. Τέλος, με γνώμονα τη χαρτογράφηση των περιοχών όπου το cipollino εξήχθη και τους τρόπους χρήσης του στα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, επιχειρείται η διαπίστωση της χρονολογικής συνέχειας ή ασυνέχειας των λατομείων ανά τους αιώνες και η ανάδειξη της διαχρονίας εξόρυξης αυτού του μαρμάρου που μέχρι και τον 20ο αιώνα συγκαταλέγεται στα πετρώματα που διακοσμούν διαφόρων ειδών οικοδομήματα.