Η επίδραση της θρησκείας στην μεσανατολική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας

Abstract

Το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για πολλούς λόγους, εκ των οποίων ιδιαίτερα σημαντικός είναι το γεγονός ότι η γέννησή του στηρίχτηκε στη θρησκευτικο-πολιτική συμμαχία που πραγματοποιήθηκε το 1744 στην περιοχή της Ναζντ. Έκτοτε, η Σαουδική Αραβία διεκδικεί όχι μόνο τον τίτλο του «θεματοφύλακα των Ιερών Τόπων του Ισλάμ», οι οποίοι βρίσκονται στο έδαφός της αλλά και τον ρόλο του εγγυητή της «πραγματικής πίστης», που εκφράζεται από το ουαχαμπιτικό δόγμα. Δυόμισι περίπου αιώνες μετά, η βασιλική δυναστεία των Σαούντ εξακολουθεί να κυβερνάει και να διοικεί τη χώρα με βάση τη σαρία, ενώ οι αξίες και οι επιταγές του ουαχαμπισμού ως επίσημης θρησκείας του κράτους μεταφέρονται και στη διακυβέρνηση της χώρας, εξασφαλίζοντας στο σαουδαραβικό καθεστώς την πολιτική νομιμοποίηση που χρειάζεται. Στην σύγχρονη εποχή, η Σαουδική Αραβία αξιοποιεί τα πετρελαϊκά της έσοδα για να ενισχύσει και να προωθήσει το συντηρητικό ουαχαμπιτικό της δόγμα και ασκεί σημαντική πολιτική και οικονομική επιρροή στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, με απώτερο στόχο την ηγεμονία του αραβικού κόσμου. Η αδυναμία της όμως, να διασφαλίσει την ασφάλειά της και οι συνακόλουθες πολιτικές της επιλογές, την ωθούν από τη δεκαετία του ’50 μέχρι σήμερα σε μία αδιάσπαστη συμμαχία με τις ΗΠΑ, η οποία την προφυλάσσει από τις λεγόμενες προοδευτικές ιδεολογίες που κατακλύζουν τον Τρίτο Κόσμο για τρεις περίπου δεκαετίες. Ταυτόχρονα, η οικονομική της ευρωστία, της επιτρέπει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, τουλάχιστον στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο και να ελαχιστοποιεί τις κριτικές που ασκούνται εις βάρος της. Παρ’ όλα αυτά, το 1979 αναδύεται μία απροσδόκητη και σοβαρή απειλή εναντίον του βασιλείου προερχόμενη από το γειτονικό Ιράν, μετά την ανατροπή του σάχη και την εγκαθίδρυση ενός θεοκρατικού σιιτικού καθεστώτος, το οποίο αποδίδει στον εαυτό του μεσσιανικά χαρακτηριστικά, διεκδικεί την ηγεμονία του ισλαμικού κόσμου και αμφισβητεί εκ βάθρων την νομιμότητα του σαουδαραβικού καθεστώτος που στηρίζεται στον ουαχαμπισμό. Έτσι, εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι πρόκειται για μία θρησκευτική διαμάχη, η οποία, εάν δεν είναι αμιγώς πολιτική, χρησιμοποιεί την θρησκεία ως όχημα πολιτικής αντιπαλότητας, που όχι μόνο διαρκεί μέχρι σήμερα αλλά και παροξύνεται. Η δραματική εμφάνιση της ισλαμικής τρομοκρατίας με τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 εναντίον των ΗΠΑ, δοκιμάζει σκληρά και την Σαουδική Αραβία, η οποία βάλλεται από ισλαμιστικά κινήματα και βρίσκεται αντιμέτωπη με ισχυρές φονταμενταλιστικές προκλήσεις που απειλούν την επιβίωση του καθεστώτος της. Ταυτόχρονα αναδεικνύονται τα ιδεολογικά και κοινωνικά χάσματα μιας κοινωνίας που υποχρεώνεται στην απόλυτη τήρηση των θρησκευτικών κανόνων, οι οποίοι απορρίπτουν τις κοινωνικές αλλαγές, σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται. Οι αραβικές εξεγέρσεις του 2011 δημιούργησαν νέες προκλήσεις για το σαουδαραβικό καθεστώς, αφού τα αιτήματα τους είχαν κοσμικό χαρακτήρα. Έκτοτε, το μεγάλο στοίχημα του καθεστώτος επικεντρώνεται στην διατήρηση της ασφάλειας του, στην επίλυση των εσωτερικών του προβλημάτων που σχετίζονται με την καθοδική πορεία της οικονομίας, τις μεταρρυθμίσεις και τον εκσυγχρονισμό και τέλος στην εδραίωση της περιφερειακής του ηγεμονίας, η οποία απειλείται από τις πολλαπλές και διευρυμένες συγκρούσεις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και στο υποσύστημα του Κόλπου. Σε αυτό το πλαίσιο των διαρκών αλλαγών, ο σκοπός της παρούσας επιστημονικής μελέτης είναι διττός: να διερευνήσει την επίδραση της θρησκείας στις πολιτικές που υιοθετεί και εφαρμόζει η Σαουδική Αραβία και να αναλύσει τις σχέσεις και τις συμμαχίες της με τα αραβικά και τα μη αραβικά κράτη, προκειμένου να διασφαλίσει την ασφάλειά της και να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Κατά τη διάρκεια της ερευνητικής διαδικασίας πραγματοποιήθηκε εκτενής επισκόπηση της σχετικής ξενόγλωσσης και ελληνικής βιβλιογραφίας. Τα συμπεράσματα επιβεβαίωσαν την υπόθεση εργασίας και αποδείχθηκε ότι το θρησκευτικό δόγμα του ουαχαμπισμού μετατρέπεται σε πολιτική ιδεολογία που νομιμοποιεί και εξυπηρετεί τις πολιτικές σκοπιμότητες της σαουδαραβικής ηγεσίας στο εσωτερικό της χώρας, αποτελώντας ταυτόχρονα σημαντικό εργαλείο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής. Η παρούσα διδακτορική διατριβή προσδοκάται να αποτελέσει ένα ωφέλιμο εργαλείο για τον εμπλουτισμό, την περαιτέρω μελέτη και τη λεπτομερή ανάλυση του συγκεκριμένου ζητήματος από την επιστημονική κοινότητα και το αναγνωστικό κοινό, αναφορικά με την διττή επίδραση της θρησκείας στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας.