Στρατοπεδική λογοτεχνία: Imre Kertész -Ruth Klüger: συστήνοντας μια «Λογοτεχνία των εξαιρέσεων»

Abstract

H δυσκολία αναπαράστασης της Shoah καθώς και η σχέση ιστορίας, μαρτυρίας και λογοτεχνίας τίθενται στο επίκεντρο της παρούσας εργασίας και όλα αυτά υπό το πρίσμα του «άρρητου» του γεγονότος που φαίνεται να άρει κάθε προσπάθεια καταγραφής και αναπαράστασής του, τουλάχιστον με τα ήδη γνωστά αφηγηματικά και ερμηνευτικά σχήματα. Οι δύο επιζώντες-συγγραφείς επιλέχθηκαν ακριβώς με κριτήριο την κοινή επιλογή τους να χρησιμοποιήσουν τη λογοτεχνία για να μιλήσουν για το τραύμα τους, ξεπερνώντας έτσι τα όρια της μαρτυρίας και μάλιστα με έναν λόγο που φαίνεται να αποκλίνει αρκετά από τις συνήθεις αναπαραστάσεις της Shoah, συστήνοντάς μας μια λογοτεχνία των εξαιρέσεων. Πιο συγκεκριμένα, πέραν της εισαγωγής που μας συστήνει το είδος της στρατοπεδικής λογοτεχνίας καθώς και τη σχέση της με τη μαρτυρία και την ιστορία ακολουθούν δυο βασικά μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά στην παρουσίαση των δυο συγγραφέων, Ίμρε Κέρτες και Ρούθ Κλούγκερ, εβραϊκής καταγωγής από την Ουγγαρία και Αυστρία αντίστοιχα. Παρουσιάζονται συνοπτικά σημαντικά δείγματα της εργογραφίας τους γνωρίζοντάς μας τη λογοτεχνική τους ταυτότητα. Ακολουθεί μια ιστορική πλαισίωση καθώς τα πολιτικά, ιδεολογικά και κοινωνικά συμφραζόμενα υπήρξαν καθοριστικά στην διαμόρφωση της ταυτότητας των δυο συγγραφέων. Το δεύτερο μέρος που αποτελεί και το βασικότερο μέρος της ερευνητικής μου εργασίας αφορά πρώτον το ζήτημα της αναπαράστασης της Σοά στους δύο συγγραφείς, αναδεικνύοντας τις δυσκολίες αναπαράστασής της, και τον τρόπο που τα έργα τους συνομιλούν αφενός μεταξύ τους και αφετέρου με άλλα έργα και αναπαραστάσεις ανάλογης θεματικής Δεύτερον διερευνάται το θέμα της πολιτικής-ηθικής τους στάσης απέναντι στο «μύθο του Ολοκαυτώματος» όπως αυτή εκφράστηκε και στο ζήτημα της μουσειοποίησης στη μετά την Σοά εποχή. Τα βασικά ερευνητικά ερωτήματα, όπως διατυπώθηκαν στο τέλος της εισαγωγής και στα οποία επιχείρησα να απαντήσω, είναι τα εξής: Ποιες οι συνθήκες που γέννησαν την ανάγκη της γραφής των Κέρτες και Κλούγκερ; ποια ήταν η καταλληλότερη χρονική στιγμή γι’ αυτό και ποιο το πολιτικοκοινωνικό υπόβαθρο την εποχής που γράφουν; Ποια προβλήματα θέτουν οι ίδιοι στο έργο τους και πώς επικοινωνεί η εξωκειμενική πραγματικότητα με την αφηγηματική πράξη; Πώς και γιατί προβληματοποιούν τη μαρτυρία σε σχέση με τη λογοτεχνία; Πώς συνομιλούν αλλά και πώς διαφοροποιούνται τα έργα τους, αφενός μεταξύ τους και αφετέρου με άλλα έργα της στρατοπεδικής λογοτεχνίας; Επιπλέον στο δεύτερο μέρος της εργασίας ανακύπτουν και επιπλέον ερωτήματα που αφορούν στην αναπαράσταση της Σοά γενικότερα σε σχέση με το «ανείπωτο-ακατανόμαστο» του γεγονότος, όπως εκφράστηκε από τον κορυφαίο κριτικό Theodor Adorno σχετικά με την α-δυνατότητα γραφής ποίησης στη μετά Σοά εποχή.