Μία χαρτογράφηση των ανεξάρτητων χώρων παραγωγής και παρουσίασης σύγχρονης τέχνης και της σχέσης τους με τις διαδικασίες αστικού μετασχηματισμού της Αθήνας

Abstract

Κατά την τελευταία δεκαπενταετία παρατηρείται όλο και εντονότερη καλλιτεχνική δραστηριότητα στην πόλη των Αθηνών, με βασικούς πρωταγωνιστές τους Ανεξάρτητους χώρους παραγωγής και παρουσίασης σύγχρονης τέχνης. Την ίδια στιγμή έντονες αλλαγές παρατηρούνται σε αρκετές γειτονιές της πόλης με κυριότερο χαρακτηριστικό την μετατροπή τους σε μονοθεματικές περιοχές, γεμάτες παροχές για τις αυξημένες ροές επισκεπτών από όλο τον κόσμο. Η σχέση των δύο φαινομένων παρότι για άλλες μεγάλες πόλεις κυρίως της Βόρειας Ευρώπης και Αμερικής έχει εκτενώς αναλυθεί ήδη από την δεκαετία του 80, για τα Ελληνικά δεδομένα αποτελεί ακόμη κάτι νέο, με το αντίστοιχο ερευνητικό έργο να βρίσκεται σε αρκετά πρώιμο στάδιο. Η παρούσα εργασία μέσα από μικτές μεθόδους έρευνας, επιχειρεί να χαρτογραφήσει τους ανεξάρτητους χώρους παραγωγής και παρουσίασης σύγχρονης τέχνης και της δράσης τους σε σχέση με το υπάρχον καλλιτεχνικό σύστημα αλλά και με τις διαδικασίες τουριστικοποίησης. Το θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο βασίζεται η υπόθεση εργασίας αφορά την πολιτιστική δραστηριότητα ως εργαλείο αστικής ανάπτυξης και της συμβολής των ανεξάρτητων χώρων τέχνης στις διαδικασίες αστικού μετασχηματισμού. Μέσα από την θεωρητική ανάλυση πλήθους περιπτώσεων αλλά και την εμπειρική έρευνα στην Ελληνική Πρωτεύουσα αναδεικνύεται η πολυεπίπεδη σχέση ανάμεσα στους παράγοντες που διαμορφώνουν την σύγχρονη πόλη και του καλλιτεχνικού συστήματος. Ανάμεσα στην γενικότερη σκιαγράφηση της τρέχουσας κατάστασης, παρουσιάζονται μεμονωμένες καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες που εμπλέκονται συστηματικά στις διαδικασίες τουριστικοποίησης, αλλά και περιπτώσεις που συμβάλλουν θετικά στην διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της πόλης. Πιο συγκεκριμένα, οι χώροι που συμβάλλουν στον εξευγενισμό των γειτονιών, φιλοξενούν δράσεις που προσελκύουν εύπορες κοινωνικές ομάδες αγνοώντας συνήθως τις ανάγκες της τοπικής κοινότητας, ενώ οι χώροι που συμβάλλουν θετικά στην αστική αναβίωση, προωθούν συμπεριληπτικές δράσεις, εμπλέκοντας συχνά, ενεργά τους κατοίκους στην δημιουργική διαδικασία.

During the last fifteen years, the artistic activity in the city of Athens has grown intensively, with the main protagonists of this bloom, being the Independent art spaces. At the same time, strong changes are observed in several neighborhoods of the city, as they rapidly shifting into mono-thematic areas full of facilities for middle class tourists from all over the world. This relationship, between the two phenomena, although for other large cities most of them based at European North, has been extensively analyzed since the 80s, is still something new for Greek urban regions, with the corresponding scientific research still be at an early stage. The present study, through mixed research methods, attempts to map the Greek independent art spaces that are producing and showcasing contemporary art and their role, in relation to the touristification processes. The theoretical framework on which the working hypothesis is based concerns cultural activity as a tool for urban development. Through the theoretical analysis of numerous case studies as well as the empirical research in the Greek Capital, the multi-level relationship between the factors that shape the city and the artistic system emerges. Among a more general outline of the current situation, individual artistic initiatives that are systematically involved in the processes of touristification are present, as well as cases of artist run spaces that contribute positively to the preservation of preexist social cohesion. It seems that artist initiatives that playing a positive role to the gentrification of neighborhoods host activities that attract affluent social groups and usually ignoring the needs of the local community. On the other hand independent art spaces that contribute positively to urban revitalization promote activities that include local community and are often actively involving residents in the creative process.