Οι ‘ιερές’ διαμάχες Αρμένιων και Ορθοδόξων στα Ιεροσόλυμα στις αρχές του 19ου αιώνα (1799-1810)

Abstract

Η κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους Οθωμανούς το 1517 αποτέλεσε την αφετηρία μιας νέας ιστορικής περιόδου για το ορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, το οποίο εντάσσεται σε ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για τη διοίκηση για τον έλεγχο των ιερών προσκυνημάτων, ενώ παράλληλα παραχωρούνται προνόμια και φοροαπαλλαγές. Από τα μέσα του 16ου αιώνα αρχίζει να εμφανίζεται έντονος ανταγωνισμός τόσο με τους Καθολικούς, όσο και με τους Αρμένιους, οι οποίοι εισέρχονται δυναμικά στο χορό των διεκδικήσεων για την κατοχή και τον έλεγχο των ιερών προσκυνημάτων. Η διατήρηση αυτής της ρευστότητας στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των προσκυνημάτων αναδείχθηκε σε μείζον θρησκευτικό ζήτημα για την κάθε θρησκευτική κοινότητα. Η εισβολή του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο και η κατάληψη περιοχών της Παλαιστίνης το 1799 πυροδότησαν ένα νέο κύμα αμφισβήτησης από τους Αρμένιους για τον έλεγχο των ιερών προσκυνημάτων από τους Ορθόδοξους. Οι διαμάχες αυτές θα συνεχιστούν και θα κορυφωθούν στην πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα. Το γεγονός που οδήγησε στην κορύφωση της διαμάχης αυτής μεταξύ των Αρμενίων και των Ορθοδόξων υπήρξε η καταστροφική πυρκαγιά, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του μεγαλύτερου μέρους του Ναού της Αναστάσεως, το 1808. Οι διαμάχες της περιόδου εκείνης σταμάτησαν με την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης το Ναού της Αναστάσεως. Ωστόσο, ο έλεγχος των προσκυνημάτων των Αγίων Τόπων παρέμεινε ένα ανοικτό ζήτημα αντιπαραθέσεων, με προεκτάσεις μέχρι και τις μέρες μας. H εργασία αυτή, μελετά και αναδεικνύει τις παραμέτρους που οδήγησαν στις διαμάχες αυτές, την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα, μέσα από τις κειμενικές πηγές του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και του Μετοχίου του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη, ειδικότερα τα χρονικά των μοναχών Προκοπίου Ναζιανζηνού και Νεοφύτου Κυπρίου. Μέσα από τις περιγραφές αυτές για τις διαμάχες και τον ανταγωνισμό των Αρμενίων και των Ορθοδόξων, για τον έλεγχο των ιερών προσκυνημάτων των Ιεροσολύμων, αναδεικνύονται σημαντικά στοιχεία για την ιστορική έρευνα. Έτσι, αναδεικνύονται τα δίκτυα επιρροής των δύο θρησκευτικών κοινοτήτων και οι τρόποι με τους οποίους κινητοποιούνται για να προωθήσουν τις διεκδικήσεις τους, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο επιδρούν στις διαμάχες αυτές. Κεντρικό στοιχείο προς διερεύνηση αποτελεί η προσπάθεια άσκησης επιρροής της κάθε θρησκευτικής κοινότητας προς τα δυο αυτά κέντρα διοίκησης.