Η ανάπτυξη χωρικής σκέψης σε μαθητές της Β/μιας εκπαίδευσης: η σχέση τους με την Γεωγραφία

Abstract

Η παρούσα εργασία με τίτλο «Η ανάπτυξη χωρικής σκέψης σε μαθητές της Β/μιας Εκπαίδευσης: η σχέση τους με την Γεωγραφία» είναι μια ποσοτική έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε μαθητές σχολείων της Μυτιλήνης και της Αθήνας. Η Γεωγραφία μελετά μια σχεδόν ανεξάντλητη ποικιλία φυσικών και κοινωνικών φαινομένων που συμβαίνουν στο χώρο και το χρόνο – όπως, για παράδειγμα, την υποβάθμιση του εδάφους και την ερημοποίηση, την κλιματική αλλαγή, την παγκόσμια αλλαγή του περιβάλλοντος, τη μετανάστευση, την αστικοποίηση και την περιαστικοποίηση, την τουριστική ανάπτυξη, τον κοινωνικό αποκλεισμό, την εκβιομηχάνιση και αποβιομηχάνιση, την ανάπτυξη πόλεων, περιφερειών και υπαίθρου, την παγκοσμιοποίηση, τις γεωπολιτικές ισορροπίες και συγκρούσεις. Στο κέντρο της γεωγραφικής μελέτης είναι η ανάλυση, η κατανόηση και η ερμηνεία της κατανομής και της διαφοροποίησης στο χώρο φυσικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών καθώς και της σχέσης μεταξύ φυσικού περιβάλλοντος, οικονομίας και κοινωνίας. Αναλύοντας και ερμηνεύοντας προβλήματα του χώρου, η γεωγραφία είναι σε θέση να αρθρώνει προτάσεις και τρόπους επίλυσής τους. Χωρίς να υποκαθιστά τις επιστήμες του σχεδιασμού και ρύθμισης του χώρου – Πολεοδομία, Χωροταξία, Περιφερειακή Επιστήμη – η γεωγραφική ανάλυση αποτελεί απαραίτητο και αναπόσπαστο υπόβαθρο των σχεδιαζόμενων παρεμβάσεων στο χώρο όπως είναι, για παράδειγμα, τα προγράμματα περιφερειακής, τοπικής, και οικιστικής ανάπτυξης και σχεδιασμού, κοινωνικής, οικονομικής, αγροτικής και περιβαλλοντικής πολιτικής, τα έργα υποδομής, τα έργα βελτίωσης και προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. (Καπετανάκη n.d.)Μέσα από αυτήν την εργασία ουσιαστικά θα γίνει μια απόπειρα ανίχνευσης του επιπέδου ανάπτυξης της χωρικής σκέψης των συμμετεχόντων μαθητών στην έρευνα και παράλληλα, θα γίνει μια συσχέτιση αυτών των αποτελεσμάτων με το μάθημα της γεωγραφίας στο σχολείο και με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα σύμφωνα με τα Προγράμματα Σπουδών. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, πραγματοποιήθηκε έρευνα κατά την οποία οι μαθητές καλούνταν να συμπληρώσουν ερωτηματολόγια και να απαντήσουν σε ζητήματα σχετικά με την χωρική σκέψη που σχετίζονταν, τόσο με την ήδη υπάρχουσα γνώση, εκπαίδευση και παιδεία του καθενός, όσο και με την προσωπική και μοναδική αντίληψη του πώς βλέπουν τα πράγματα γύρω τους με την δική τους κρίση και λογική. Δηλαδή, την δική τους προοπτική ή «οπτική γωνία». Η σπουδαιότητα αυτής της εργασίας είναι μεγάλη και αντανακλάται σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας. Η σκέψη του ανθρώπου επηρεάζεται από το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει. Παράλληλα όμως επηρεάζεται και από τις ατομικές ιδιαιτερότητες του. Η σκέψη είναι συνδεδεμένη με την νοημοσύνη, τα συναισθήματα και τις δράσεις του ατόμου. Με την σκέψη του δίνεται η δυνατότητα να παράγει νέα γνώση, να προσαρμοστεί σε νέες καταστάσεις και χώρους, να πάρει αποφάσεις και να επιλύσει προβλήματα. Ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα γύρω του αλλά και οι σχέσεις του με το περιβάλλον διαμορφώνονται από την σκέψη του, η οποία καθορίζει συνολικά τον τρόπο αλληλεπίδρασης στο δίπολο άνθρωπος–χώρος.Η χωρική σκέψη από επιστημονικής πλευράς έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της γεωμετρίας, της μηχανικής, της αρχιτεκτονικής, των μαθηματικών, της φυσικής, της αστρονομίας, της γεωγραφίας, της πληροφορικής, της μοντελοποίησης, του video gaming, των τεχνών και των γνωσιακών επιστημών. Στις γνωσιακές επιστήμες η όλη έρευνα γίνεται γύρω από την μελέτη της αντίληψης, της νόησης, της δράσης, της γλώσσας, της μάθησης και της γνωστικής ανάπτυξης, καθιστώντας την χωρική σκέψη ως ένα πολύ σημαντικό στοιχείο αυτών των επιστημών.Ιδιαίτερα σημαντική είναι η εφαρμογή που βρίσκει η χωρική σκέψη στους κλάδους της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM disciplines, Science Technology Engineering Mathematics. Οι επιστήμες STEM περιλαμβάνουν ένα μεγάλο εύρος κλάδων όπου σύμφωνα με το (National Science Foundation 2015) δεν περιλαμβάνουν μόνο τα μαθηματικά τις φυσικές επιστήμες και την μηχανική αλλά και κοινωνικές επιστήμες όπως την ψυχολογία, τις παιδαγωγικές επιστήμες, τις πολιτικές επιστήμες, την κοινωνιολογία, την ανθρωπολογία αλλά και τα οικονομικά.Τα νέα προγράμματα σπουδών της Γεωγραφίας τονίζουν την σημασία της ανάπτυξης της χωρικής σκέψης και θεωρούν επιτακτική ανάγκη την καλλιέργεια αυτής από την Β/μια κιόλας βαθμίδα εκπαίδευσης. Οι απόπειρες μελέτης για την ανάπτυξη της χωρικής σκέψης στον Ελλαδικό χώρο είναι λίγες και περιορίζονται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας και του δημοτικού. Στο εξωτερικό αντίθετα, υπάρχει ένα εύρος ερευνών και μελετών που αφορούν το θέμα αλλά και μια συνεχής αναζήτηση καθώς φαίνεται πως έχει «ωριμάσει» η ιδέα του ότι καλύτερα χωρικά εγγράμματοι μαθητές και στην συνέχεια εργαζόμενοι πολίτες σημαίνει άνθρωποι με καλύτερη κριτική σκέψη, πιο άρτιοι, πιο αποδοτικοί και καλύτερα προετοιμασμένοι στο να αντιμετωπίσουν τις εξελίξεις και τα κρίσιμα ζητήματα που θα προκύψουν μελλοντικά.